Kỷ nguyên Trí tuệ nhân tạo và lựa chọn Phát triển Con người

Hà Nội, ngày 7 tháng 5 năm 2025 — Theo một báo cáo mới được Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) công bố, tiến độ phát triển con người đang chững lại ở mức chưa từng có. Báo cáo cho thấy Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể trở thành động lực mới thúc đẩy phát triển.

Thay vì đạt được đà phục hồi ổn định sau giai đoạn khủng hoảng nghiêm trọng 2020–2021, báo cáo cho thấy mức tiến bộ hiện tại yếu hơn nhiều so với kỳ vọng. Loại trừ hai năm khủng hoảng, mức tăng trưởng toàn cầu về phát triển con người được dự báo trong báo cáo năm nay là mức tăng thấp nhất kể từ năm 1990.

Báo cáo Phát triển Con người năm 2025 – "Kỷ nguyên Trí tuệ nhân tạo và lựa chọn Phát triển Con người" – phân tích tiến trình phát triển dựa trên Chỉ số Phát triển Con người (HDI), đo lường thành tựu về y tế, giáo dục và thu nhập. Dự báo cho năm 2024 cho thấy chỉ số HDI đang chững lại tại tất cả các khu vực trên thế giới.

Chỉ số HDI của Việt Nam năm 2023 đạt 0,766 – xếp Việt Nam vào nhóm các quốc gia có mức phát triển con người cao – đứng thứ 93 trên tổng số 193 quốc gia và vùng lãnh thổ. Từ năm 1990 đến 2023, chỉ số HDI của Việt Nam đã tăng từ 0,499 lên 0,766 - tăng 53,5%, một bước tiến ấn tượng. Tuy nhiên, chỉ số này vẫn che giấu những bất bình đẳng dai dẳng. Khi điều chỉnh theo bất bình đẳng, HDI của Việt Nam giảm xuống còn 0,641, tương ứng với mức tổn thất 16,3% do chênh lệch trong ba lĩnh vực: y tế, giáo dục và thu nhập – mức tổn thất tương đường với trung bình ở khu vực Đông Á và Thái Bình Dương.

Ngoài mức độ chững lại đáng lo ngại trên toàn cầu, báo cáo còn chỉ ra rằng bất bình đẳng giữa các quốc gia giàu và nghèo đang ngày càng gia tăng. Khi các con đường phát triển truyền thống bị thu hẹp bởi những áp lực toàn cầu, thế giới cần có những hành động quyết đoán để tránh tình trạng trì trệ kéo dài.

“Trong nhiều thập kỷ, chúng ta đã tiến gần đến mục tiêu xây dựng một thế giới có chỉ số phát triển con người rất cao vào năm 2030. Nhưng đà chững lại hiện nay đang đe dọa nghiêm trọng tới tiến trình đó,” ông Achim Steiner, Tổng Giám đốc UNDP, nhận định. “Nếu mức tiến bộ chậm của năm 2024 trở thành ‘bình thường mới’, thì cột mốc 2030 có thể bị trì hoãn hàng thập kỷ – khiến thế giới kém an toàn hơn, chia rẽ hơn và dễ bị tổn thương hơn trước các cú sốc kinh tế và môi trường.”

Báo cáo cho biết bất bình đẳng giữa các quốc gia có chỉ số HDI thấp và rất cao tiếp tục gia tăng năm thứ tư liên tiếp, đảo ngược xu hướng lâu dài trước đó về thu hẹp khoảng cách giữa các nước giàu và nghèo.

Tại các quốc gia có chỉ số HDI thấp, những thách thức phát triển ngày càng nghiêm trọng, do căng thẳng thương mại gia tăng, khủng hoảng nợ trầm trọng hơn và hiện tượng công nghiệp hóa không tạo ra việc làm.

“Giữa bối cảnh bất ổn toàn cầu, chúng ta cần nhanh chóng tìm ra những hướng đi mới cho phát triển,” ông Steiner nói. “Khi AI tiếp tục phát triển nhanh chóng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, chúng ta cần cân nhắc tiềm năng phát triển mà công nghệ này mang lại. Những năng lực mới đang xuất hiện gần như mỗi ngày. Dù AI không phải là giải pháp vạn năng, các lựa chọn mà chúng ta đưa ra có thể khơi lại đà phát triển con người và mở ra những hướng đi và cơ hội mới.”

Báo cáo cũng công bố kết quả khảo sát mới, cho thấy người dân trên thế giới có cái nhìn thực tế nhưng đầy hy vọng về sự thay đổi mà AI có thể mang lại.

Một nửa số người được hỏi cho rằng công việc của họ có thể bị tự động hóa. Tuy nhiên, tới 60% kỳ vọng AI sẽ tác động tích cực đến việc làm, mở ra cơ hội cho những công việc còn chưa tồn tại hiện nay.

Chỉ 13% số người tham gia khảo sát lo ngại rằng AI có thể dẫn đến mất việc làm. Ngược lại, tại các quốc gia có chỉ số HDI thấp và trung bình, 70% cho rằng AI sẽ giúp họ tăng năng suất, và hai phần ba mong đợi sẽ sử dụng AI trong giáo dục, y tế hoặc công việc trong vòng một năm tới.

Báo cáo kêu gọi cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm trong phát triển AI – điều này có thể giúp tái định hình cách tiếp cận phát triển một cách căn bản. Kết quả khảo sát cho thấy người dân trên toàn cầu đã sẵn sàng cho sự “tái thiết” này.

Báo cáo nêu bật ba lĩnh vực hành động then chốt:

• Xây dựng nền kinh tế nơi con người hợp tác với AI thay vì cạnh tranh với nó
• Đảm bảo con người giữ vai trò chủ động trong toàn bộ vòng đời của AI – từ thiết kế đến triển khai
• Hiện đại hóa hệ thống giáo dục và y tế để đáp ứng yêu cầu của thế kỷ 21

Việc dân chủ hóa AI đang diễn ra. Khoảng 1/5 người tham gia khảo sát cho biết họ đã sử dụng AI. Tại các quốc gia có HDI thấp hơn, hai phần ba người dân dự kiến sẽ sử dụng AI trong giáo dục, y tế hoặc công việc trong vòng một năm tới. Điều này khiến việc thu hẹp khoảng cách về tiếp cận điện và Internet trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết – để không ai bị bỏ lại phía sau. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận không thôi là chưa đủ: khoảng cách thực sự sẽ phụ thuộc vào việc AI có hỗ trợ và bổ sung hiệu quả cho công việc của con người hay không.

“Những lựa chọn mà chúng ta đưa ra trong những năm tới sẽ định hình di sản của quá trình chuyển đổi công nghệ này đối với phát triển con người,” ông Pedro Conceição, Giám đốc Văn phòng Báo cáo Phát triển Con người của UNDP, chia sẻ. “Với chính sách phù hợp và sự tập trung vào con người, AI có thể trở thành cầu nối đến với tri thức, kỹ năng và ý tưởng mới – giúp trao quyền cho mọi người, từ người nông dân đến các chủ doanh nghiệp nhỏ.”

Báo cáo Phát triển Con người năm 2025 hiện có tại: https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2025 

Về UNDP: UNDP là tổ chức hàng đầu của Liên Hợp Quốc trong cuộc chiến xóa bỏ bất công do nghèo đói, bất bình đẳng và biến đổi khí hậu gây ra. Với mạng lưới chuyên gia và đối tác rộng khắp tại 170 quốc gia, chúng tôi hỗ trợ các quốc gia xây dựng những giải pháp tổng thể và bền vững cho con người và hành tinh. Tìm hiểu thêm tại undp.org hoặc theo dõi @UNDP.