LocationsTác giả: Morgane Rivoal, và Hoàng Thành Vĩnh (UNDP Việt Nam) Cung Trọng Cường, Cao Quốc Hải và Nguyễn Ngọc Yến Nhi (HueIDS); Jelmer Hoogzaad (Shifting Paradigms)
Từ dữ liệu đến chính sách: Chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn tại Thành phố Huế
8 Tháng 8, 2025
Photo: Hau Nguyen/unsplash
Tháng 7/2025, Thành phố Huế đã ban hành Kế hoạch hành động về Kinh tế Tuần hoàn (KTTH) trên địa bàn Thành phố (Kế hoạch số 284/KH-UBND của Ủy ban Nhân dân Thành phố). Đây là một cột mốc quan trọng đối với Thành phố trực thuộc Trung ương này, phản ánh sự gắn kết chặt chẽ mang tính chiến lược với Kế hoạch hành động quốc gia về KTTH của Việt Nam. Kế hoạch này cụ thể hóa các ưu tiên và can thiệp về KTTH trên các lĩnh vực của Thành phố Huế, dựa trên các phân tích và phương pháp luận được xây dựng từ nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất (metabolic study).
Được chính thức công nhận là Thành phố trực thuộc Trung ương vào tháng 1 năm 2025, Huế là một trong những Thành phố đầu tiên tại Việt Nam hoàn thiện và triển khai Kế hoạch Hành động KTTH cấp tỉnh. Bài viết này cung cấp những hiểu biết thực tế và bài học kinh nghiệm từ hành trình của Huế - từ thu thập dữ liệu, huy động các bên liên quan và xây dựng sự đồng thuận - cho đến xây dựng chính sách dựa trên thông tin và dữ liệu.
Bước vào năm Tỵ - năm con Rắn theo quan niệm văn hóa Á Đông, cùng với việc Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia (NAP) về Kinh tế Tuần hoàn (Quyết định 222/QĐ-TTg) vào đầu năm 2025, chủ đề Kinh tế Tuần hoàn (KTTH) đang thu hút sự quan tâm hơn bao giờ hết. Kế hoạch đã đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng trong việc tích hợp tính tuần hoàn dài hạn trên nhiều lĩnh vực, thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và tạo việc làm, tận dụng tối đa các cơ hội sẵn có tại địa phương, đồng thời đảm bảo phúc lợi xã hội và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Kế hoạch cũng nhấn mạnh vai trò của các doanh nghiệp, hợp tác xã và cộng đồng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo về KTTH cùng với sự hỗ trợ của Chính phủ thông qua môi trường pháp lý. Ngoài ra, Kế hoạch hành động quốc gia yêu cầu các Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh ban hành kế hoạch hành động cấp tỉnh để triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn tại địa phương. Gần đây, Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định 540/QĐ-TTg phê duyệt “Đề án Phát triển khoa học và ứng dụng, chuyển giao công nghệ thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp đến năm 2030”, chính thức tích hợp mô hình tuần hoàn vào chiến lược phát triển nông nghiệp.
Tuy nhiên, trong lúc chờ đợi việc hoàn thiện khung chính sách quốc gia, Thành phố Huế đã đạt được những bước tiến quan trọng trong thúc đẩy KTTH cả ở cấp độ nghiên cứu và chính sách. Từ năm 2022, dưới sự điều phối của HueIDS, sự hỗ trợ của UNDP và cố vấn kỹ thuật từ Shifting Paradigms, Huế đã thực hiện nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất đầu tiên tại Việt Nam, đồng thời triển khai các sáng kiến như thúc đẩy sử dụng xe điện giao hàng và thiết lập các khu vực phát thải thấp gần khu vực du lịch nhằm góp phần thực hiện các mục tiêu đề ra của Thành phố.
Những phát hiện từ nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất trước đó trở nên có ý nghĩa hơn bao giờ hết. Nghiên cứu chỉ ra rằng nếu triển khai 14 can thiệp ưu tiên, Thành phố có thể giảm thiểu suy thoái môi trường, tăng cường khả năng chống chịu của nền kinh tế và đạt được các mục tiêu khí hậu đầy tham vọng, chẳng hạn như đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Giờ đây là thời điểm thích hợp để nhìn lại những tiến bộ đã đạt được, chia sẻ bài học kinh nghiệm và định hướng chặng đường phía trước dựa trên những phát hiện từ sáng kiến tiên phong này.
Nền tảng: Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất là gì và Phát hiện chính
Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất là quá trình đánh giá dòng vật liệu, lượng phát thải khí nhà kính (KNK) và khối lượng chất thải được xử lý trong một hệ thống. Tại Thành phố Huế, nghiên cứu này bao gồm việc lập bản đồ các dòng vật liệu - từ khai thác và nhập khẩu đến tiêu dùng và xử lý - nhằm hiểu rõ mối liên hệ giữa các dòng này với tài nguyên thiên nhiên và các công trình nhân tạo như nhà cửa và hạ tầng. Bằng cách xác định các “điểm nóng” về phát thải KNK, mức độ sử dụng tài nguyên và tác động kinh tế - xã hội, nghiên cứu cung cấp những phát hiện quan trọng để thiết kế các can thiệp nhằm giảm phát thải thông qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên. Ví dụ, nghiên cứu đã phân tích cách các vật liệu như đất sét, sỏi, cát và đá vôi vốn chủ yếu được sử dụng trong xây dựng tác động đến hệ sinh thái tự nhiên và các hoạt động kinh tế. Phân tích đã lập bản đồ 174 dòng vật liệu, từ đó đưa ra những phát hiện đáng chú ý:
- Các dòng vật liệu chính bao gồm sản phẩm từ động vật và các chất thải đi kèm như phân bón, sản phẩm thực vật, nhiên liệu hóa thạch, dệt may và sản phẩm gỗ.
- Tại Thành phố Huế, dòng vật liệu quan trọng là vật liệu xây dựng, chiếm tới 77% tổng vật liệu được sử dụng.
- Ngoài ra, các dòng vật liệu liên quan đến sản xuất và tiêu dùng thực phẩm cũng chiếm tỷ trọng đáng kể. Thừa Thiên Huế sản xuất khoảng 580.000 tấn nông sản mỗi năm. Sản phẩm chính là gạo, đạt 340.000 tấn/năm, tiếp theo là sắn (100.000 tấn) và ngô (58.000 tấn).
- Tại Thành phố Huế, nhiên liệu hóa thạch chiếm chưa đến 2% tài nguyên được sử dụng, nhưng lại đóng góp tới 28% lượng phát thải KNK. Riêng tại hai khu vực Thuận Hòa và Phú Xuân (trước đây), ước tính có đến 87% lượng nhiên liệu hóa thạch này được sử dụng cho quá trình khai thác, vận tải và chế biến vật liệu và sản phẩm.
- Các ngành đóng góp giá trị gia tăng cao nhất bao gồm: may mặc, thực phẩm và vật liệu xây dựng, cho thấy vai trò kinh tế quan trọng của các ngành này.
- Lượng carbon phát sinh trong hàng nhập khẩu cao hơn đáng kể so với hàng xuất khẩu cho thấy tiềm năng giảm thiểu tác động môi trường đầu dòng (upstream) nếu thay thế vật liệu nhập khẩu phát sinh carbon cao bằng vật liệu thứ cấp hoặc tái tạo có nguồn gốc tại địa phương.
Thành tựu bước ngoặt: Lồng ghép Kinh tế tuần hoàn vào Quy hoạch phát triển Thành phố Huế
Nghiên cứu dựa trên bằng chứng này được thực hiện nhằm mục đích cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách trong việc xây dựng các kế hoạch cấp tỉnh, góp phần đạt được hai cột mốc quan trọng.
Gần đây nhất, vào tháng 7 năm 2025, Huế đã chính thức ban hành Kế hoạch số 284/KH-UBND về Kế hoạch triển khai Kế hoạch Hành động Quốc gia về Kinh tế Tuần hoàn đến năm 2035 tại địa bàn Thành phố. Kế hoạch này hướng tới xây dựng hệ thống sản xuất và tiêu dùng bền vững thông qua việc tối đa hóa giá trị của tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu chất thải phát sinh và hạn chế các tác động môi trường. Kế hoạch nhấn mạnh mạnh mẽ đến việc phát triển các mô hình KTTH trong các lĩnh vực kinh doanh và sản xuất, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động, đồng thời khuyến khích việc làm xanh và lối sống bền vững. Cách tiếp cận được áp dụng mang tính hệ thống, tích hợp các nguyên tắc KTTH vào khuôn khổ sản xuất, tiêu dùng và quản trị.
Đáng chú ý, các khuyến nghị từ phân tích dòng chuyển hóa vật chất đã được lồng ghép trực tiếp vào Kế hoạch Hành động KTTH của Huế. Thứ nhất, phân tích đã xác định ngành xây dựng, nông nghiệp, du lịch, giao thông và chất thải là những điểm nóng chính về vật liệu và năng lượng. Đây cũng là những ưu tiên được đề ra trong kế hoạch. Thứ hai, phù hợp với khuyến nghị về chuyển đổi hệ thống năng lượng, kế hoạch đề ra các mục tiêu cụ thể nhằm gia tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo và phát triển các nhà máy điện sinh khối. Thứ ba, kế hoạch hỗ trợ thúc đẩy các mô hình kinh doanh tuần hoàn và đổi mới sáng tạo, bao gồm hỗ trợ áp dụng KTTH trong sản xuất và tiêu dùng, phát triển khu công nghiệp sinh thái và cụm công nghiệp tuần hoàn, đồng thời tạo điều kiện tiếp cận tài chính xanh, chuyển giao công nghệ và bằng sáng chế cho hoạt động tái chế, tái sử dụng. Các ưu tiên này gắn kết trực tiếp với các can thiệp trong nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất, đặc biệt là: Can thiệp 11: Lồng ghép mua sắm tuần hoàn; Can thiệp 12: Tài trợ cho mô hình kinh doanh tuần hoàn và khởi nghiệp; và Can thiệp 13: Giáo dục về kinh tế tuần hoàn. Giáo dục về kinh tế tuần hoàn.
Kết quả đã góp phần quan trọng vào việc lồng ghép KTTH vào các quan điểm và mục tiêu phát triển trong Quyết định số 1745/QĐ-TTg ngày 30 tháng 12 năm 2023 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Quy hoạch tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Quá trình chuyển đổi sang KTTH thực chất đòi hỏi sự hành động tập thể, và nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất phụ thuộc vào dữ liệu toàn diện từ nhiều lĩnh vực: khai thác, nhập khẩu, sản xuất, phân phối và thải bỏ. Vì vậy, sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ban, ngành cấp tỉnh là yếu tố then chốt để tiếp cận và chia sẻ dữ liệu chính xác, dễ tiếp cận. Qua đó tạo nền tảng để phân tích dấu chân vật chất, lượng phát thải khí nhà kính, đồng thời tiếp tục thiết kế 14 can thiệp hiệu quả.
Các phát hiện chính
- Dữ liệu chính xác, dễ tiếp cận và nhiều bước trực quan hóa là nền tảng của Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất
Sự tham gia sâu sát của HueIDS cùng với Ủy ban Nhân dân Thành phố đã thúc đẩy sự phối hợp giữa các sở, ban, ngành. Kết quả là hơn mười Sở, ban ngành (trong đó có Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Giao thông Vận tải — Sở GTVT, đã tham gia vào quá trình thu thập và phân tích dữ liệu. Các thách thức như khoảng trống dữ liệu và thiếu sự nhất quán giữa các sở, ban, ngành đã được giải quyết thông qua hai hội thảo kỹ thuật do UNDP đồng tổ chức. Quá trình này đã góp phần đảm bảo độ chi tiết cao cho Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất, đồng thời cho phép phân tích dấu chân của nước (water) của tất cả các chuỗi giá trị. Chính quyền Thành phố cũng đã yêu cầu phân tích các cơ hội tiết kiệm nước thông qua tiếp cận KTTH và dữ liệu thu thập đã thực sự hỗ trợ việc thực hiện phân tích này.
- Các phát hiện cho thấy ngành xây dựng tiêu thụ phần lớn lượng nguyên vật liệu và phát thải khí nhà kính, chiếm 77% lượng vật liệu sử dụng và tiêu thụ phần lớn vật liệu khai thác từ mỏ và khoáng sản, chủ yếu phục vụ các dự án hạ tầng.
Trong số đó, 78% vật liệu xây dựng được sử dụng cho các công trình hạ tầng mới như đường sá và nhà máy thủy điện. Bên cạnh đó, các lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản có dấu chân KNK và dấu chân của nước cao nhất.
Những phát hiện này đã định hình việc lựa chọn các can thiệp KTTH đầy tiềm năng trong sáu lĩnh vực then chốt: nông nghiệp, xây dựng, công nghiệp, may mặc, phân phối và giao thông vận tải. Trên cơ sở đó, các sở, ban, ngành và các tổ chức đoàn thể như Hội Liên hiệp Phụ nữ đã tiến hành vòng đánh giá ưu tiên thứ hai nhằm đảm bảo tính phù hợp và khả thi của các can thiệp dựa trên nhu cầu thực tiễn tại địa phương, chính sách quốc gia và tham vấn chuyên gia.
- Mười bốn can thiệp Kinh tế tuần hoàn mang lại lợi ích rõ rệt về kinh tế, môi trường và xã hội
Việc triển khai 14 can thiệp ưu tiên đến năm 2030 sẽ đóng góp đáng kể vào các mục tiêu phát triển bền vững của Thành phố Huế. Các kết quả dự kiến bao gồm giảm 16% lượng phát thải KNK, cắt giảm 89% lượng chất thải và tiết kiệm 14% lượng nước sử dụng (so với kịch bản phát triển thông thường - BAU). Ngoài ra, các can thiệp này có thể thúc đẩy tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) tăng thêm 4,5% và tạo thêm 2% việc làm, thể hiện tiềm năng của các hoạt động KTTH trong việc cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.
Cụ thể, Can thiệp #2, nâng cao năng lực xây dựng ngoài công trường và kiểu mô-đun, tập trung vào ngành xây dựng - lĩnh vực tiêu thụ 77% lượng vật liệu và phát thải 24% lượng KNK. Ngành này đóng góp 7% vào GDP và tạo ra 11% việc làm. Việc chuyển đổi sang mô hình xây dựng dùng gỗ và ngoài công trường có thể giảm 80% carbon phát sinh và giảm 70% chất thải xây dựng.
Can thiệp #4 hướng đến mở rộng xử lý phi tập trung chất thải hữu cơ, trong bối cảnh phát thải KNK từ nông nghiệp của tỉnh Thừa Thiên Huế bắt nguồn từ hoạt động canh tác lúa. Phát thải từ chất thải hữu cơ và quản lý phân bón là nguồn tạo ra 480.000 tCO2tđ trong tổng lượng phát thải. Can thiệp này bao gồm các giải pháp như phân loại rác tại nguồn, xây dựng bãi ủ phân hữu cơ phục vụ nông nghiệp đô thị, lắp đặt hệ thống năng lượng sinh học, và thu hồi khí metan từ các bãi chôn lấp.
- Nghiên cứu đa ngành nâng cao sự đồng bộ chính sách
Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất đóng vai trò quan trọng trong việc chia sẻ thông tin và kết nối các sáng kiến nghiên cứu, từ đó hỗ trợ triển khai nhiều chính sách khác nhau, như Kế hoạch Tăng trưởng Xanh giai đoạn 2020–2030 của Thành phố, đồng thời lồng ghép các yếu tố về thích ứng với biến đổi khí hậu, chiến lược kinh tế tuần hoàn và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội. Thông qua việc điều chỉnh các ưu tiên giữa các ngành, HueIDS đã hỗ trợ xây dựng khuôn khổ phát triển bền vững thống nhất và có tính hệ thống. Cách tiếp cận liên ngành này không chỉ giúp đơn giản hóa quá trình hoạch định chính sách mà còn củng cố nền tảng cho các sáng kiến trong tương lai.
- Cơ sở để hiện thực hóa các dự án và chính sách địa phương
HueIDS đã tích cực thúc đẩy các dự án đầu tư đáp ứng tiêu chí kinh tế tuần hoàn, qua đó triển khai 14 can thiệp ưu tiên đã được xác định.
Thành phố hiện đang triển khai chính sách phân loại rác tại nguồn nhằm giảm thiểu lãng phí thực phẩm và đã hỗ trợ một doanh nghiệp xử lý chất thải xây dựng [Can thiệp số 1, 4, 8].
Việc chuyển đổi sang giao thông xanh tại đô thị được kỳ vọng có thể giúp giảm 360.000 tấn KNK vào năm 2030. Thành phố Huế đã tích hợp các giải pháp giao thông carbon thấp vào Quy hoạch phát triển giao thông đô thị và đến cuối năm 2024, hai dự án giao thông xanh đã được phê duyệt. Hiện nay, Thành phố đang hợp tác với Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) để triển khai một dự án xây dựng hạ tầng giao thông xanh, bao gồm cả đường bộ và đường thủy. Ngoài ra, Thành phố cũng đang triển khai dự án chuyển đổi 10.000 xe máy xăng sang xe máy điện (cho lực lượng giao hàng) trong giai đoạn 2025–2030 [Can thiệp số 6, 7].
Huế cũng đã thúc đẩy chương trình du lịch cộng đồng nhằm hỗ trợ du lịch sinh thái bền vững và tuần hoàn. Hiện tại, Thành phố đang thí điểm mô hình du lịch bền vững kết hợp xe đạp điện và tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường [Can thiệp số 1, 4, 8].
Song song với đó, Thành phố cũng đã đầu tư vào các ‘can thiệp hỗ trợ’ giúp cộng đồng và doanh nghiệp củng cố nền tảng cho việc áp dụng lâu dài các nguyên tắc KTTH. Huế đang xây dựng các chương trình thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và phát triển doanh nghiệp xanh, tuần hoàn, nổi bật với việc thành lập Mạng lưới Kinh tế tuần hoàn Huế (Hue Circular Economy Hub). Mạng lưới này tổ chức các khóa đào tạo cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình áp dụng các mô hình tuần hoàn [Can thiệp số 13]. Tính từ năm 2020, Thành phố đã đầu tư tổng cộng 7 triệu USD vào các sáng kiến đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp [Can thiệp số 12].
Hướng tới tương lai: Nhân rộng Kinh tế tuần hoàn tại Thành phố Huế
Việc ban hành Kế hoạch Hành động Quốc gia về Kinh tế tuần hoàn gần đây đã tạo ra một khuôn khổ chiến lược quan trọng để mở rộng các nỗ lực hiện có, và kinh nghiệm của Thành phố Huế có thể trở thành hình mẫu cho các tỉnh và Thành phố khác. Mô hình của Huế cho thấy rõ lợi ích của việc tích hợp các nguyên tắc KTTH vào chính sách và thực tiễn, cũng như định hướng nguồn vốn vào các can thiệp mang tính chiến lược.
Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất tại Thành phố Huế có ý nghĩa hết sức quan trọng, nhấn mạnh vai trò của việc hoạch định chính sách dựa trên dữ liệu và lợi ích của các giải pháp KTTH mang lại. HueIDS và UNDP mong muốn các đối tác phát triển, nhà đầu tư, các tổ chức phi chính phủ và khu vực tư nhân cùng chung tay thực hiện các can thiệp ưu tiên để tiếp tục hỗ trợ quá trình chuyển đổi của Huế sang nền kinh tế tuần hoàn.
Lưu ý:
Nghiên cứu dòng chuyển hóa vật chất được tài trợ bởi Chính phủ Na Uy thông qua Dự án "Thử thách sáng tạo giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa" (EPPIC). EPPIC là một cuộc thi cấp khu vực do UNDP khởi xướng, nhằm góp phần giảm thiểu ô nhiễm nhựa tại các khu vực ven biển của Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Lào và Campuchia.
Related
content
content
