Proje ne hakkında?

Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) alalarında kadınlarla erkekler arasındaki eşitsizliği azaltmanın ve tarihsel olarak erkeklerin egemenliği altında kalmış olan bu sektörler ve mesleklere kadınların katılımını artırmanın, siyasi ve sosyal yaşamın çeşitli alanlarına etki edecek olan, önemli bir ekonomik ilerleme yaratacağı bilinmektedir. Tüm bu olumlu etkilere rağmen, kadınlar hala bu sektörlerde yeterince temsil edilmemektedir. Türkiye’de kadın mühendis ve bilim insanlarının erkek mühendis ve bilim insanlarına oranı AB ortalamasının üzerinde olmasına rağmen, kadınlar hala ilgili meslek alanlarında ve karar verme pozisyonlarında yer almakta zorluk yaşamaktadır.

Özet olarak, bir yandan kız öğrencilerin mühendislik bölümlerine katılımının sınırlı olduğunu ve cinsiyete dayalı önyargılarla ile belirlendiğini, diğer yandan kız öğrenciler arasında mühendisliğin farklı dallarına yönelik artan bir eğilim olduğunu söylemek mümkündür. O halde, gerek ekonomik ve sosyal ilerlemenin sağlanması, gerek mühendislik mesleğinin güçlenmesi ve zenginleşmesi, gerekse kadınların güçlenmesi açılarından, mühendisliğe yönelik artan ilgisi olan kız öğrenciler desteklenmesi ve teşvik edilmesi öncelikli konular arasında yer almaktadır.

Bu önemli müdahale alanına yanıt olarak, Türkiye'nin Mühendis Kızları (TMK) Projesi'nin ilk fazı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Limak Vakfı ve UNDP Türkiye'nin yakın işbirliği ile 2016-2021 yılları arasında uygulanmıştır. Projenin ilk fazında, kapasite geliştirme, kadın erkek eşitliğinin yaygınlaştırılması ve savunuculuk yoluyla hizmet ve imalat sektörlerinde kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik büyüme için kadınların güçlendirilmesi ve kadın erkek eşitliğine odaklanıldı. Bu kapsamda proje, mühendislik öğrenimi gören ve/veya görecek olan kız öğrencileri birçok bakımdan ve eğitimlerinin çeşitli aşamalarında destekleyecek ve güçlendirecek birkaç araç geliştirmiş ve kadınlara yönelik kaliteli istihdamı artırmayı hedeflendi. 

Proje, kadın temsilinin kısıtlı olduğu bazı mesleki alanlarına (özellikle STEM) katılımları konusunda sürekli destek sağlarken, ikinci aşaması ise projenin sürdürülebilirliğini sağlamak için bir takip projesi şeklinde tasarlandı. İkinci faz çalışmaları, bu desteği sürdürmeyi ve Türkiye'nin Mühendis Kızları’nı bağımsız ve sürdürülebilir bir platforma dönüştürmeyi hedeflemektedir.

Mevcut durum nedir?

Türkiye'de kadınların işgücüne katılımı, dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi derin kadın erkek   eşitsizlikleri etrafında şekillenmektedir. TÜİK'in Kasım 2022 İş Gücü İstatistiklerine göre, Türkiye'de kadınların iş gücüne katılım oranı yüzde 36,4 iken bu oran erkekler için yüzde 72,1’dir. İstihdam oranı kadınlarda yüzde 31,7 iken erkeklerde bu oran yüzde 65,7’dir[1].

Kentleşmiş ve sanayileşmiş Türkiye’de, kadınların daha yüksek beceriler ve daha yüksek katma değerli profiller ile işgücüne katılımı büyük bir ihtiyaçtır. Kentleşme ve göç nedeniyle, kadınların üretim ilişkilerine katılımı, tarıma dayalı sektörlerden sanayiye (düşük vasıflı işçiler olarak) ve genel Türkiye ekonomisinin büyüme performansına bağlı olarak hizmete dayalı sektörlere kaymış durumdadır. Esas olarak tarımda ve bir kısmı ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadınlar, eğitim ve deneyim eksikliği nedeniyle endüstriyel üretim ilişkisinin bir parçası olma konusunda birçok zorlukla karşılaşmaktadır.

Bu durum, eğitimin kadınların işgücü piyasasına, özellikle kentsel alanlarda katılımına ilişkin önemli bir belirleyici olduğunu göstermektedir. Eğitimli kadınlar işgücü piyasasındaki cinsiyete dayalı eşitsizliklerle daha kolay başa çıkabilmektedir. İşgücüne katılım oranları eğitim düzeyine göre artmakta ve üniversite diploması olan kadınlarda en yüksek oranlara ulaşmaktadır[2]. Türkiye’de üniversite ve doktora diploması alanların neredeyse yarısı kadındır.[3] Ancak, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ne göre, kadın mühendislerin oranı %23’tür. YÖK verilerine göre Türkiye'de STEM mezunlarının toplam mezunlara oranı yüzde 17 civarındadır.

OECD verilerine göre, OECD ülkelerinde her 3 mühendislik mezunundan birinden azı ve 5 bilgisayar bilimleri mezunundan birinden azı kadındır[4]. Kadınların mühendislik gibi erkek egemen mesleklerden dışlanmasının sosyal ve ideolojik temelleri vardır ve bu durum, yapısal olarak meslek kuruluşları ve eğitim kurumlarından başlayarak ortaya çıkmakta, çalışma yaşamında ve iş yerlerinde devam etmektedir. Ayrıca, kadın erkek eşitliğine dair ön yargılar da halihazırda mühendislik gibi erkek egemen bir mesleğe girmiş kadınları etkilemektedir.

Misyonumuz nedir?

Kadınların ve gençlerin güçlenmesi UNDP için her zaman küresel bir öncelik olmuştur. Öte yandan Toplumsal Cinsiyet Eşitliği (SKA 5), tüm Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ve ilgili hedeflerdeki ilerlemeye önemli katkılar sağladığı için UNDP'nin kalkınma çalışmalarının merkezinde yer almaktadır. UNDP Ülke Programı Dokümanına (2021-2025) göre, UNDP, genç işsizliği ve kadınların ekonomik ve sosyal açıdan güçlendirilmesini ele almak amacıyla, sosyal bakım hizmetleri dahil olmak üzere, beceri oluşturma ve kapsayıcı sosyal politikaların uygulanmasına ilişkin kapasite geliştirme faaliyetleri gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Bu kapsamda UNDP Türkiye, Türkiye'nin Mühendis Kızları’nın da dahil olduğu birçok proje ve çalışmayı yürütmeye devam etmektedir.

Türkiye'nin Mühendis Kızları Faz II projesi, kız öğrencilerin mühendislik mesleklerine katılımını teşvik etmeyi, mühendis kız öğrencilerin güçlenmesini ve projenin bağımsız ve sürdürülebilir bir platforma dönüşmesi için pilot çalışmalar yapmayı amaçlamaktadır.

Bu projenin faaliyetleri, hem istihdam hem de eğitim başlıkları göz önünde bulundurularak bütünsel olarak tasarlandı. Tüm faaliyetler; başta Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) olmak üzere kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik uluslararası taahhütler, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın kadın ve kız çocuklarının güçlendirilmesine yönelik öncelikleri ve politikaları, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, kadın ve kız çocuklarına karşı her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılmasını ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını amaçlayan Pekin Deklarasyonu ile uyumlu ve destekleyicidir. Proje aynı zamanda 11. Ulusal Kalkınma Planı, Kadının Güçlenmesi Stratejisi ve Eylem Planı'nın (2018-2023) ulusal öncelikleri ve temel strateji belgeleriyle de uyumludur. 

Nasıl yapıyoruz?

Elde edilen sonuçlar ve çarpan etkisi ile TMK projesi hem STEM eğitiminde hem de istihdamda kadın erkek eşitsizlikleri konusunda önemli bir farkındalık yaratmaya devam etmektedir.

Proje kapsamında mühendislik eğitimi alan ve/veya alacak olan kız öğrencileri birçok açıdan ve eğitimlerinin çeşitli aşamalarında desteklemek ve güçlendirmek için çeşitli araçlar geliştirilmiştir. Projenin uzun vadeli etkisi ise, kadınlara yönelik yüksek kaliteli istihdamı artırmak ve önde gelen hizmet ve imalat sektörlerinde kapsayıcı ve sürdürülebilir büyümeye ilişkin kadın erkek eşitliği ilkelerinin yararlarını göstermektir.

Projenin beklenen üç sonucu aşağıdaki gibidir:

1. Kız öğrencilerin üniversite programı kapsamında (elektrik ve elektronik, endüstri, inşaat, makine, çevre, kimya ve bilgisayar mühendisliği bölümlerinde) STEM kariyerlerini sürdürmelerinin teşvik edilmesi: Öğrenciler ve iş gücündeki kadınlar arasında farkındalık yaratmak için çeşitli araç, yöntem ve faaliyetler tasarlanacaktır. 

2. TMK'nın bağımsız bir platform olarak sürdürülebilirliğinin sağlanması: Sürdürülebilirlik ve çıkış stratejisi üzerine yapılan çeşitli çalışmalar alternatif yollar ve olası yöntemlerle yapılandırılırken, bağımsız bir platforma geçiş için iş modelleri hazırlanmıştır. Bu bileşen kapsamında yeni olası yapıları test etmek için pilot uygulamalar gerçekleştirilecektir.

3. Ulusal ve uluslararası düzeyde TMK savunuculuk çalışmalarının yapılması: Bu bileşen kapsamında, sürdürülebilirlik vizyonu doğrultusunda uluslararası bir yapı haline getirme, kaynak yaratma ve paydaş katılımının artırılması için savunuculuk faaliyetleri gerçekleştirilecektir. 

Türkiye Nasıl Faydalanacak?

Kadınların mühendislik alanındaki orantısız temsilini odağına alan TMK Projesi, mühendislik alanındaki kadın erkek eşitsizliği önyargılarını ortadan kaldırarak, farkındalığı artırarak ve bu alanda okumak ve çalışmak isteyen genç kızları destekleyerek Türkiye'de mühendislik kariyeri için daha fazla kız öğrenciye ilham vermeyi amaçlamaktadır. Projenin beklenen uzun vadeli etkisi, kadınlara yönelik yüksek kaliteli istihdamı artırmak ve önde gelen hizmet ve imalat sektörlerinde kapsayıcı ve sürdürülebilir büyümeye ilişkin kadın erkek eşitliği ilkelerinin yararlarını göstermektir.

TMK deneyimi, söz konusu müdahalenin farklı düzeylerde güçlü bir etki yarattığını ve ilgili tüm paydaşlarda güçlü bir taahhüt oluşturduğunu ortaya koydu. Projenin ilk aşamasında elde edilen başarı hem umut verici oldu hem de ulusal ve uluslararası takdir ve ilgiyle karşılandı. Proje uygulama aşamasındaki tüm bu başarılar, ilgili tüm ortakların özellikle STEM alanlarında kadın erkek eşitliği çalışmalarına yönelik daha güçlü tamamlayıcı eylemleri sürdürmesine ivme kazandırmıştır. Bu nedenle, projenin devamı olan Faz II çalışmaları, sürdürülebilirliği sağlamak amacıyla, kız öğrencilerin mühendislik mesleğine katılımını desteklemeye, mühendislik öğrencilerini güçlendirmeye ve “Türkiye’nin Mühendis Kızları Projesi”ni bağımsız ve sürdürülebilir bir platforma dönüştürmeye devam edecektir.

Şimdiye kadar neler yapıldı?

• Üniversite programı kapsamında Türkiye'deki devlet üniversitelerinin bilgisayar, çevre, elektrik-elektronik, kimya, endüstri, inşaat ve makine mühendisliği bölümlerine kayıtlı 150 kız mühendislik öğrencisi desteklenmektedir. Proje bursiyerleri; burs, kadından kadına mentorluk programı (mühendislik alanında çalışan kadın profesyonelleri tarafından gönüllü olarak), 21. yüzyıl mesleki ve sosyal becerilerini geliştirmek için tasarlanmış çevrimiçi eğitim programları, çevrimiçi İngilizce eğitimi, staj ve istihdam fırsatlarından yararlanmaktadır. Program ayrıca bursiyerlerin programın zorunlu bir bileşeni olarak gönüllülük faaliyetleri tasarlamalarını ve/veya bu faaliyetlere katılmalarını gerektirmektedir.

• Üniversite programı kapsamında, staj ve istihdam fırsatları için şirketleri ve proje mezunlarını bir araya getirmek üzere "TMK Kariyer" adlı çevrimiçi bir platform geliştirilmiştir.

• Lise programının bilinçlendirme faaliyetleri kapsamında "Karar Senin" masa oyunu, "Mühendise Sor" dijital platformu, rol model buluşmaları ve lise öğrencilerini, eğitmenleri ve velileri farklı kariyer seçenekleri konusunda bilgilendirmek ve teşvik etmek için videolar gibi birçok araç geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Toplam yedi dijital içerik hazırlanmış ve projenin YouTube kanalında yayınlanmıştır.

• TMK için bağımsız, toplum temelli, kendi kendini finanse eden ve sürdürülebilir alternatif bir yapı üzerine çeşitli çalışmalar yürütülmüştür. Gelecekteki olası yöntemler analiz edilmiş ve bağımsız bir platforma dönüşüm için iş modeli alternatifleri hazırlanmıştır. Projenin sürdürülebilirliği için, toplum temelli dönüşümü desteklemek üzere proje kapsamında desteklenen öğrenciler ile çeşitli kapasite geliştirme faaliyetleri yürütülmektedir.

• Her yıl olduğu gibi Mayıs 2022'de proje bursiyerlerini, mentorları, koçları, mezunları, konuk konuşmacıları ve rol modelleri bir araya getiren "İstanbul Buluşması" etkinliği gerçekleştirilmiştir. İstanbul Buluşması'nda proje bursiyerlerine özel eğitimler ve etkinlikler ile kültürel ziyaretler de gerçekleştirilmiştir. 

• Projenin ulusal ölçekte tanıtımı için çeşitli potansiyel paydaş toplantıları düzenlenmiştir. 

• Projenin uluslararası bir yapı haline getirme çalışmaları kapsamında proje modeli Kuveyt, Kuzey Makedonya ve Kosova'da yaygınlaştırılmıştır.  Kuzey Makedonya ve Kosova'da başlatılan projelerde UNDP ve Limak arasındaki iş birliği devam etmektedir. Tüm bu girişimler "Global Engineer Girls" çatısı altında gerçekleştirilmiştir.