Türkiye’de Yüksek Koruma Değerine Sahip Akdeniz Ormanlarının Entegre Yönetimi Projesi

Fotoğraf: Hakan Yaralı

Proje ne hakkında?

Proje; Türkiye’deki ormanların yönetiminde entegre bir yaklaşımın teşvik edilmesi yoluyla, Akdeniz orman bölgesinde yüksek koruma değerine sahip ormanların çok yönlü çevresel faydalarını ortaya koyacaktır. Proje özellikle beş Akdeniz orman alanında (toplamda 450.000 hektardan büyük) bu entegre yaklaşım ile ortaya çıkan karbon, biyolojik çeşitlilik ve sosyo-ekonomik faydaların oluşturulması, ölçülmesi, raporlanması ve doğrulanması için yaklaşımlar sergileyecektir. Proje, daha sonra elde edilen bu sonuçları; Ormancılık sektörü için hazırlanacak MRV ( İDR- İzleme, doğrulama, raporlama) dokümanı ve Karar destek sistemi gibi araçların geliştirilmesiyle güçlendirecektir. Bu bakımdan projenin pilot sonuçlarının güçlendirilmesi ve yükseltilmesi için bir temelin oluşturulması, projenin stratejisinin önemli bir bileşenidir ve iyileştirilmiş bir ortamın sağlanmasıyla daha da mümkün kılınacaktır. 

Mevcut durum nedir?

Türkiye’nin Akdeniz ormanları, karbonun tutulması ve biyolojik çeşitliliğin yanı sıra diğer doğal kaynaklar ve ekosistem hizmetleri gibi önemli pek çok küresel ve ulusal faydalar sağlamaktadır. Ancak bu değer ve faydalara rağmen, Akdeniz ormanları pek çok tehditle karşı karşıyadır. Büyük ölçekli ormansızlaşma her ne kadar 1990’ların sonunda sona erdiyse de yaklaşık üç milyon hektar Akdeniz orman alanı geçmişte gerçekleşen ekonomik faaliyetlerin bir sonucu olarak ciddi bozulmaya uğramıştır. Bu ‘ormanların’ bazıları bugün yüzde 10’dan az tepe kapalılığına sahiptir. Ancak birçok alan orta-yüksek seviyede yenilenme potansiyeline sahiptir ve yenilenmelerine izin verilmesi ve bazı alanlarda ise ağaçlandırma faaliyetleri ile desteklenmesi halinde önemli ölçüde karbonun depolanmasını ve mevcut parçalanmış orman arazilerinin birleştirilmesini sağlayacaktır.

Mevcut durumda Akdeniz ormanlarının karşılaştığı temel tehditler insan kökenli kontrol edilemeyen yangınlar, yereldeki köylüler tarafından sürdürülebilir olmayan yollarla toplanan yakacak odunlar ve böcek zararlılarıdır. Bu tehditlerin, ormanların sunduğu ekosistem kaynakları ve hizmetlerine bağlı birden çok orman değerine etkisi bulunmaktadır. Mevcut projenin özel ilgi alanı olarak küresel ölçekte önem taşıyan ekosistem hizmetlerine verilen zararlar sayılabilir.

Misyonumuz nedir?

Misyonumuz; Akdeniz orman bölgesindeki yüksek koruma değerine sahip ormanların çoklu çevresel faydalarının gösterilmesi yoluyla Türkiye’deki ormanların planlamasında bütüncül bir yaklaşımı teşvik etmektir.

Nasıl çalışıyoruz?

Belli bir orman peyzajında yüksek koruma değerine sahip ve korunması gereken alanlar olabilir. Diğer alanlar böcek zararlıları ve yangınlar gibi tehditlerle karşı karşıya olabilir; öte yandan başka bölgelerde ise silvikültürel iyileştirmelerin karbon stoklarını arttıracak olan ekonomik ormanlar bulunabilir. Tek bir bölgenin orman planları dâhilinde ortak olarak uygulandığı zaman, yukarıdaki ihtiyaçları karşılayacak önlemlerin alınması; tüm orman alanındaki ormanların bütünlüğüne katkıda bulunacak, ormanların doğal ve insan kökenli tehditlere karşı uzun vadeli direncini arttıracak ve biyolojik çeşitlilik ve iklim bakımından azami etkileri olacaktır.

Proje toplam 45.000 hektarda karbon emisyonlarından kaçınılmasına/karbon tutulmasına dair tedbirlerin ve korunan alanların, orman alanları planlamalarına, entegrasyonu için bir model ortaya koyacak. Proje, pilot çabaların başarısını arttırmanın yanı sıra bu çalışmaların Türkiye’nin tüm Akdeniz ormanlarında daha geniş ölçekte uygulanabilmesi için siyasi, düzenleyici ve kurumsal değişimi teşvik edecek.

Genel anlamda proje; projenin amacına ve uzun vadeli hedefine ulaşmak amacıyla, mevcut durumdaki gerekli boşlukları doldururken bir yandan da mevcut durumu iyileştirmek için ele alınması gereken alanlara göre tasarlanmıştır. Proje, aşağıdaki üç bağımsız bileşeni içermektedir:

  • Bileşen 1: Orman peyzajı içerisinde entegre orman yönetimi için siyasi ve kurumsal çerçeve,
  • Bileşen 2: Orman peyzajı içerisinde ormana-dayalı sera gazı emisyon azaltımı ve karbon tutma araçlarının uygulanması,
  • Bileşen 3: Akdeniz ormanlarında yüksek koruma değerine sahip ormanların korunmasının güçlendirilmesi.

Her bir bileşen altında yer alan çıktılar hakkında detaylı bilgi Proje Dokümanında mevcuttur.

Türkiye projeden nasıl faydalanacak?

Türkiye; karbon havuzları ve biyolojik çeşitliliğin korunması için uygulanacak olan peyzaj yaklaşımı yoluyla yüksek değere sahip Akdeniz ormanlarının korunmasının güvence altına alınmasından faydalanacaktır. Temel faydalar aşağıdaki gibidir.

İklim değişikliği odak alanı faydaları:

Projenin iklim değişikliği faydaları; beş hedef Orman işletme müdürlüğünün bulunduğu alanda emisyonların azaltımı ve karbon tutulumu uygulamalarını içerecektir. Bu kapsamda yıllık 44.871,46 ton karbondioksite eşdeğer emisyon azaltımı ve yıllık 11.561,04 ton karbondioksite eşdeğer karbon tutulumu gerçekleştirilmiş olacak. Ayrıca, yeni koruma alanlarından yıllık 64.186 ton karbondioksite eşdeğer net karbon faydası elde edilecek. Projenin toplam yıllık karbon faydası 120.619,06 ton karbondioksit eşdeğeridir. Yaşam süresi boyunca (yenilenebilir enerji ekipmanı için 10 yıllık perspektif, diğer AKAKDO faaliyetleri için 20 yıllık perspektif) bu değer; 2.282.002,95 ton karbondioksite eşdeğer emisyon azaltımı/karbon tutulumu payı anlamına gelmektedir. Proje tarafından pilot uygulaması yapılacak olan ekosistem tabanlı azaltım faaliyetlerinin yaygınlaştırılması için varolan potansiyel alan 1.6 milyon hektar orman alanını kapsamaktadır ve yaygınlaştırılması halinde yıllık bir milyon tondan fazla karbondioksit emisyon azaltımı sağlayacaktır.

Ormancılık sektörü için ulusal düzeyde karbon izleme, raporlama ve ölçümleme (MRV) sistemi oluşturulacaktır. Bu MRV sistemi; merkezileştirilmiş bir Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık (AKAKDO) veri tabanı tarafından ve Orman İşletme Müdürlükleri seviyesinde Türkiye’nin Akdeniz ormanlarındaki karbon stokları ve stok değişiklik ölçümleri tarafından desteklenecektir. Söz konusu bu MRV sistemi, BMİDÇS’ye yapılan raporlamanın yanı sıra içinde iklim değişikliği olan özel kriter ve göstergelerin olduğu orman amenajman planlarının peyzaj ölçeğinde hazırlanabilmesi için de Türkiye’nin mevcut kapasitesini güçlendirecektir. MRV sistemi Akdeniz ormanları için yeni standartlarla beraber AKAKDO İyi Uygulama Rehberi’ne uygun olarak hazırlanacaktır.

Biyolojik çeşitlilik odak alanı faydaları:

Akdeniz ormanlarında endemik bitki ve hayvanların koruma statüsüne göre elde edilecek küresel biyolojik çeşitlilik faydaları; orman yönetim sisteminin iyileştirilmesiyle sağlanacaktır. Bu sistem; tehditlerin azaltılmasını, Akdeniz’deki muhafaza ormanlarının 79.960 hektar oranında genişlemesini, iyileştirilmiş yönetim etkinliğini ve mevcut korunan alan yönetiminin mücavir peyzajlarda yapılan üretim faaliyetleriyle daha iyi entegre olmasını sağlayacaktır. Amenajmandaki bu yenilik 6,36 milyon hektarda yaygınlaştırma potansiyeline sahiptir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi faydaları:

Türkiye’nin ormanları ekosistem tabanlı çok-fonksiyonlu amenajman planlarına göre yönetilmektedir. Orman amenajman planlarındaki her orman biriminin fonksiyonu Sürdürülebilir Orman Yönetimi (SOY) Kriter ve Göstergelerine göre belirlenmiştir. Proje, iklim değişikliği azaltımı ve biyolojik çeşitliliğin korunmasının çok-yönlü faydaları için belirlenen Türkiye’nin SOY Kriter ve Göstergelerini iyileştirecektir. Bu amaç doğrultusunda ulusal ve uluslararası düzeyde katılımcı masa başı çalışmaları ve toplantılar düzenlenirken yerel düzeyde ise uygulamalı eğitimler ve pilot uygulamalar gerçekleştirilecektir.

Ortaklarımız kimler?

Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü (OGM)

Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü (OGM), projenin yürütücü kurumudur. OGM’nin Orman Bölge Müdürlüğü, Orman İşletme Müdürlüğü ve Orman İşletme Şefliği projenin iklim değişikliği yönetimi, biyolojik çeşitlilik ve sürdürülebilir orman yönetimine dair faaliyetlerin uygulanmasından sorumlu olacaktır. OGM’ye bağlı ORKÖY (Orman-Köy İlişkileri Dairesi Başkanlığı) güneş ısıtması döner sermayesini koordine edecek ve eş-finansman sağlayacaktır. OGM ayrıca, orman karbon izlemesi ve hesaplama sisteminin geliştirilmesinde de kilit aktördür. OGM, projenin kapasite geliştirme faaliyetleri için eğitim tesisleri sağlayacak ve OGM personeli projenin kapasite geliştirme çabalarının yararlanıcılarını olacaktır. OGM, GEF desteğiyle gerçekleştirilecek olan silvikültür, orman ve böcek zararlıları yönetimi gibi ormancılık faaliyetlerine eş-finansman sağlayarak bu faaliyetleri iklim değişikliği azaltımına odaklanacak şekilde geliştirecektir. OGM, kurumdaki diğer ilgili dairelerle yakın işbirliği içerisinde BMİDÇS raporlaması için kullanılacak olan orman karbon izleme sisteminin tasarlanması ve uygulamasının yapılacağı yeni bir AKAKDO Birimi oluşturacaktır. OGM ayrıca iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik göstergelerinin belirlenip iyileştirileceği beş pilot alanda yeni muhafaza ormanlarını belirleyecek ve açıklayacaktır.

Orman Mühendisleri Odası (OMO)

Orman Mühendisleri Odası 10,000’den fazla üyesiyle kapasite geliştirme faaliyetlerinde çok önemli bir rol oynayacaktır. Aynı zamanda OGM’nin personeli olan OMO üyeleri, projenin kapasite geliştirme çabalarının doğrudan yararlanıcılarıdır. OMO’nun, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’nin de bir üyesi olmasından ötürü ilgili mevzuatı, normları, bilimsel şartnameleri, standart kontratları ve ormancılıkla ilgili benzer bilimsel belgeleri inceler ve düzeltilmeleri, iyileştirilmeleri ve yeniden uygulanmaları yönünde önerilerde bulunur. OMO, OGM ile işbirliği içerisinde MRV standartları hazırlamada rol alacaktır.

Orman Kooperatifleri Merkez Birliği (ORKOOP)

Orman Kooperatifleri Merkez Birliği, orman köylülerine ilişkin faaliyetlerin uygulanmasında etkin olacaktır. Birliğin yerel şubeleri; muhafaza ormanlarının belirlenmesi ve biyolojik çeşitliliğin orman amenajman planlarına entegrasyonu gibi alınacak kararlara ve gerçekleştirilecek uygulamalara orman köylülerinin dâhil edilmesi gereken uygulamalara yerel toplumların ve kadınların katılımını teşvik etmede kilit rol oynayacaktır. ORKOOP ayrıca güneş ısıtıcılarının mikro-döner sermayesi, ekoturizm ve odun-dışı orman ürünleri girişimlerine aracılık edecektir.

Doğa Koruma Merkezi (DKM)

Doğa Koruma Merkezi; biyolojik çeşitliliğin korunması ve muhafaza ormanı yönetimi, iklim değişikliği senaryolarının orman amenajman planlarına entegrasyonu ve muhafaza ormanlarının belirlenmesi konularındaki deneyimiyle projenin kilit ortaklarındandır. DKM’nin on yılı aşkın bir süredir OGM ile orman biyolojik çeşitliliği konularında işbirliği içinde çalışmasından ötürü uygulama kapasiteleri ve mevcut deneyimleri; mevcut orman biyolojik çeşitliliğinin peyzaj düzeyde korunması için kullanılacaktır.

WWF Türkiye

WWF Türkiye, küresel ağı yoluyla sürdürülebilir orman yönetimine ve orman ve iklim değişikliğine ilişkin konulara bilgi, teknik deneyim ve yenilikçi yaklaşımlar getirecektir. WWF Türkiye; iklim değişikliği azaltım faydalarına odaklanan silvikültür, yangın ve böcek zararlıları yönetimi faaliyetlerinin uygulanmasında kilit rol oynayacaktır.

GIZ

Bölgesel “Orman Politikalarının Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi’ndeki İklim Değişikliğine Uyum Sağlaması” Projesiyle GIZ; Türkiye de dâhil olmak üzere Orta Doğu ve Kuzey Afrika Bölgesi’nden seçilen ülkelerde iklim değişikliği bağlamında ormana dayalı çevresel hizmetleri korumak amacıyla orman ekosistemlerinin sürdürülebilir yönetimi için siyasi çerçeveyi iyileştirecek faaliyetlerde bulunmaktadır. GIZ bu projede, orman ve iklim değişikliğine odaklı mevcut bölgesel işbirliğini güçlendirmek ve ulusal ve bölgesel düzeyde kapasite güçlendirme faaliyetlerini desteklemekte çok önemli bir görev üstlenecektir.

Gold Standard

MRV konusundaki uluslararası deneyim ve bilgisiyle Gold Standard; beş pilot alanda gerçekleştirilecek faaliyetler kapsamında hazırlanacak olan MRV’nin detaylandırılmasında, gelir paylaşımı mekanizmasında ve karbon projelerinde önemli bir rol oynayacaktır.