LocationsBMGÖM Türkmenistanda
DURNUKLYLYK, HOWANYŇ ÜÝTGEMEGI WE ENERGIÝA
Maksatnamanyň syny
BMGÖM Türkmenistanda köptaraplaýyn daşky gurşawy goramak bilen bagly ylalaşyklary (KDY) boýunça ýurduň borçnamalarynyň ýerine ýetirilmegini goldaýar we daşky gurşaw meselelerini milli we pudak meýilnamalaryna we strategiýalaryna goşmaga kömek edýär; serişdeler bilen üpjün etmekde, ykdysadyýetiň ähli pudaklarynyň durnukly ösüşini goldaýan we klimatyň üýtgemeginiň ýaramaz täsirlerine uýgunlaşmak üçin milli mümkinçilikleri ýokarlandyrýan maksatnamalary durmuşa geçirmekde ýardam berýär.
Şeýle hem BMGÖM betbagtçylyklaryň töwekgelçiligini aradan aýyrmak, parnik gazlarynyň zyňyndylaryny mukdaryny azaltmak we energiýa netijeliligini ýokarlandyrmak, gaýtadan dikeldilýän energiýany ulanylyşyny ýokarlandyrmak, şäherleriň durnukly ösüşini üpjün etmek we hojalyk galyndylaryny dolandyrmagy kämilleşdirmek, şeýle hem biodürlüligi gorap saklamak, ýer serişdelerini we suw baýlyklaryny durnukly dolandyrmagy dowam etdirmek maksady bilen Türkmenistanyň hökümetine milli syýasaty we hukuk binýadyny kämilleşdirmekde tejribe alyşmek we bilim bermek arkaly goldaw berýär.
Biz ýurtdaky iň uly daşky gurşaw maksatnamalarynyň birine wekilçilik edýäris we Ýaşyl Klimat Gaznasy (GCF) we Global Ekologiýa Gaznasy (GEF) ýaly halkara gaznalarynyň esasy ösüş hyzmatdaşy bolup galýarys. 2030-njy ýyla çenli döwir üçin “Gün tertibine” laýyklykda, klimatyň üýtgemegi bilen bagly ýüze çykýan meseleleri, kynçylyklary we zerurlyklary çözmek maksady bilen, durnukly çözgütleri tapmak üçin ýerli jemgyýetler bilen degişli işleri alyp barýarys.
BMGÖM-niň Türkmenistandaky Wekilhanasy, tutuş ýurt boýunça, esasanam oba ýerlerinde zenanlaryň durmuş-ykdysady mümkinçiliklerini gowulaşmagyny goldaýar, klimatyň üýtgemeginiň täsirlerine uýgunlaşmaga we çydamlylygy ösdürmäge kömek edýär. Işimiziň ähli ugurlarynda gender taýdan bitarap çemeleşmäni goldaýarys we hemmeler üçin has durnukly geljegi gurmak üçin klimatyň üýtgemegine garşy alnyp barylýan işlere adalatly gatnaşygy üpjün edýäris.
Zenanlaryň ygtyýarlyklarynyň we hukuklarynyň giňeldilmegi üçin olaryň mümkinçilikleriniň ýokarlandyrylmagy, täze uýgunlaşmalaryň we zenanlaryň ýolbaşçylygyndaky, şeýle hem alternatiw girdeji almak mümkinçiliklerini göz öňünde tutup, ekologiki durnukly başlangyçlary girizmek bilen gender deňligi okuwlaryny we maslahat beriş goldawyny berýäris. Şeýle hem, ýurduň oba ýerleri üçin ýerli uýgunlaşma meýilnamalaryny düzmekde zenanlaryň roluny ýokarlandyrmak üçin mümkinçilikler döredýäris.
Beýleki hyzmatdaşlar bilen bilelikde durnuklylygy üpjün etmek we has täsirli netijeleri gazanmak maksady bilen, Türkmenistanyň suw we oba hojalygy pudaklarynda gender meselelerine bildirilýän talaplary göz öňünde tutup, klimatyň üýtgemegine uýgunlaşmak barada çemeleşmeleri taýýarlamaga we durmuşa geçirmek boýunça degişli işleri ýerine ýetirýäris.
Giňişleýin maglumat
UÝGUNLAŞMANYŇ GIŇELDILMEGI:
HOWANYŇ ÜÝTGEMEGINIŇ NETIJELERI BILEN GÖREŞMEK BOÝUNÇA UMUMY MILLI DEREJEDÄKI IŞLER
2011-nji ýylda BMGÖM Türkmenistanyň daýhanlary we çopanlary bilen işleşip başlanda, uýgunlaşmak we howanyň üýtgemegi üçin şertler bu ýerde täzelikdi. Şondan bäri, okatmak, täze tehnologiýalary görkezmek we ornaşdyrmak boýunça alyp barýan işlerimiz oba hojalygyny we maldarçylygy alyp barmagyň has durnukly usullaryny ulanýan 50,000 töweregi daýhanlara we maldarlara kömek etdi.
Mary we Ahal welaýatlarynda Uýgunlaşma gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän taslamamyza gatnaşan ýerli daýhanlar, olaryň oba hojalygyna bolan garaýyşlarynyň üýtgändigine şaýatlyk edýärler. Taslama olara çig mal önümçiliginden taýýar önümlere geçmäge itergi berdi we olar hojalyk önümçiligiň oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin kiçi zawodlary açmak üçin mümkinçilik gözleýärler.
Uýgunlaşma gaznasynyň taslamasynyň netijelerine esaslanyp, Global ekologiýa gaznasynyň çäklerinde BMGÖM Daşoguz we Lebap welaýatlaryna çenli işini giňeltdi, ol ýerlerde biz uýgunlaşma çäreleriniň durmuşa geçirilmegini jyns deňligini öňe sürmek we alternatiw maliýeleşdirişi gözlemek bilen birleşdirýäri.
INNOWASIÝALAR WE ÇÖLÜŇ MERKEZINDE HOWANYŇ ÜÝTGEMEGINE UÝGUNLAŞMA
Innowasiýalar biziň işimiziň we 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Gün tertibini durmuşa geçirmäge ygrarlylygymyzyň özenidir. Howanyň üýtgemeginiň täsirlerine garşy göreşmek üçin biziň tagallalarymyza goldaw berjek we bar bolan netijeleri çözmek üçin adam serişdeleri, ep-esli maliýeleşdiriş we täze tehnologiýalar gerek.
Şonuň bilen baglylykda, BMGÖM täze tehnologiýalary ornaşdyrýar we Türkmenistanyň töweregindäki ýerli bileleşiklere has laýyk çözgütleri tapýar. Biziň getirýän tehnologiýamyzyň ýaşyl, durnukly we ýerli bileleşiklere ýakyndygyny kepillendirýäris.
Garagum çölüniň merkezinde BMGÖM ýerleri dikeldýän, maldarçylyk üçin täze ýerleri açýan we ykdysadyýetiň möhüm oba hojalyk sektorynyň durnuklylygyny üpjün edýän gün energiýasy batareýasynda işleýän sorujy beketlerini synagdan geçirýär.
SUWY WE ENERGIÝANY ULANMAGYŇ NETIJELILIGI ÜÇIN TÄZE TEHNOLOGIÝALAR
Türkmenistanda suwarymly ekerançylyk suwuň esasy sarp edijisidir we suw çeşmeleriniň umumy sarp edilişiniň 90% -ini tutýar. Topragyň çynlakaý zaýalanmagyna we suw ýetmezçiligine sebäp bolýan çölleşmek we klimatyň üýtgemegi sebäpli, daýhanlar ekinleriniň guramagynyň öňüni almak üçin köp mukdarda suw ulanýarlar. Şeýle-de bolsa, suw üpjünçiligi zynjyrynyň netijesizligi sebäpli suwuň takmynan 50 göterimi suwuň alynýan nokady bilen suwuň ahyrky ulanyjysynyň nokadynyň arasynda ýitýär.
Netijede, suwarymly ekerançylykda suw serişdeleriniň dolandyryşy we energiýa netijeliligi diňe bir oba hojalygyna we daşky gurşawa däl, eýsem ýerli ilatyň durnukly ýaşaýyş serişdelere täsir edip, tutuş ýurtda millionlarça adamyň ykdysady sebitini bozýan zyýany yzyna gaýtarmak üçin çözülmeli möhüm meselelere öwrülýär.
BMGÖM özüniň hyzmatdaşlary bilen bilelikde täze gözlegleriň, täze tehnologiýalaryň we suwdan tygşytly peýdalanmagyň nä derejede oba hojalygynyň netijeliligini ýokarlandyrýandygyny we gymmatly ýer we suw baýlyklaryny gorap saklamaga kömek edýändigini görkezmek üçin synag taslamalaryny geçirýär.
DURNUKLY ŞÄHERLER: BU NÄME?
Dünýä ilatynyň takmynan 80% -i 2050-nji ýylda şäherlerde ýaşar. Bu görkezijiniň 6,5 milliard adama ýetmegine garaşylýar. 2014-nji ýylda şäher ilatynyň oba ýerlerinden köp bolan Türkmenistanda-da şeýle tendensiýa bar. Bu tendensiýa barha güýçlenýär. Şäherleriň bu ösüşi energetika, suw üpjünçilik we ulag üçin bar bolan infrastruktura köp agram berýär. Mundan başga-da, ol galyndylary dolandyrmak we hapalanmak meselelerini artdyryp biler. Şeýlelik bilen, biziň wezipämiz hatda şäher ilatynyň köpelmegi we serişde çäkliligi şertlerinde-de ähli raýatlaryň durmuş derejesini we hilini goldamak we gowulandyrmakdyr.
Durnukly ösüş ygtybarly maglumatlara, berk syýasata we döwletiň maliýe goldawyna, şeýle hem infrastruktura üçin häzirki zaman tehniki çözgütlere esaslanýan meýilnamalaşdyrmagy talap edýär. Ýöne ol saýlawlarynda we özlerini alyp baryşlarynda möhüm ähmiýete eýe bolup biljek raýatlaryň dykgatynyň çekilmegini talap edýär.
AZ ZYŇYNDYLY HOJALYK: 1-NJI ÄDIM
Türkmenistan hemişe energiýa çeşmelerine baýdy. Ulanylmadyk mümkinçilikler hökümete mugt suw, gaz we elektrik energiýasy bilen üpjün etmäge mümkinçilik berdi. Energiýa çeşmeleriniň eksportyndan alnan girdeji, Türkmenistanyň her bir ýaşaýjysy üçin gaz we elektrik energiýasyny elýeterli edip, ýurtdaky her bir öý hojalygy üçin energiýa paýlaýyş ulgamyny döretmäge mümkinçilik berdi. Şeýle-de bolsa, ýurtda energiýa paýlanyşyna we sarp edilişine düýpli yzygiderli seljeriş we gözegçilik bolmady.
2012-nji ýyldan başlap BMGÖM milli syýasata we Klimatyň üýtgemegi boýunça Milli strategiýa laýyklykda Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý pudagynda energiýa dolandyryşyny ösdürip başlady. Energiýa dolandyryş ulgamyny (EMS) ornaşdyrmak arkaly energiýanyň paýlanyşy we sarp edilişi barada yzygiderli we üznüksiz gözegçiligi, derňewi we çözgüt kabul edilmegi üpjün etmäge synanyşdyk. Aşgabatdaky 8 ýaşaýyş jaýynda geçirilen synag taslamamyzyň üsti bilen, häzirki ýagdaýa gözegçilik etmek we baha bermek arkaly esaslandyrylan çözgütleri kabul etmegiň netijeliligini subut etdik.
Bu işiň netijesinde Türkmenistanda üçekler, ýaşaýyş jaýlar, klimatologiýa we ýyladyş babatynda dört sany täzeden gözden geçirilen gurluşyk kodeksleri kabul edildi; hemme binalar babatynda hökmany energiýa auditi, “energiýa pasporty” we energiýanyň sarp edilşiniň dolandyrma ulgamy girizildi, täze binalaryň taslama işleri energiýa tygşytlygyny göz öňünde tutmak bilen taýýarlanylmaly.
IŇ BAŞDAN BAŞLAŇ: MEKDEPLERDE HOWANYŇ ÜÝTGEMEGI BARADAKY BILIM
Çöllükli, eýýäm gaty yssy we gurak ýurt bolan Türkmenistanda soňky bäş onýyllygyň dowamynda klimatyň gyzmagy planetanyň beýleki ýerlerinden has çalt bolup geçýändigine syn edildi we tassyklandy. Çaklamalara görä, ýurtda 2100-nji ýyla çenli daşky gurşawyň ortaça temperaturasy 6-7 Selsiý gradusyna çenli ýokarlanar we gidrometeorologiki modellerde 2100-nji ýyla çenli we ondan soňky döwürde tutuş ýurtda ýagyşyň yzygiderli azalmagy 8-17% bolar diýlip çaklanylýar.
Şol bir wagtyň özünde, durnukly özüňi alyp barmak we tejribe özözünden bolýan ýagdaýlary seýrek bolýar. Bar bolan çeşmeleriň tygşytly ulanylmagyny we biderek sarp edilmezligini kepillendirmek üçin özüňi alyp barşyňy üýtgetmegi adam ömrüniň iň başyndan başlamaly. Şol sebäpli-de, BMGÖM Türkmenistanyň Bilim ministrligi bilen bilelikde mekdep mugallymlary we okaýanlar üçin “Klimat gutusy” atly üçin okuw materiallarynyň toplumyny kabul etmäge girişdiler.
“Klimat gutusy” taslamasy sebitdäki mekdep okuwçylarynyň arasynda klimatyň üýtgemegi barada bilim bermäge we habarlylygyny ýokarlandyrmaga gönükdirilendir. Klimatyň üýtgemegi boýunça interaktiw okuw gurallary 2014– 2015-nji ýyllarda rus bilermenleriniň dersara topary tarapyndan işlenip düzüldi. 2016–2017-nji ýyllarda BMGÖM Gündogar Ýewropa, Kawkaz we Merkezi Aziýa ýurtlarynda klimat gutusyny köpeltmek üçin sebitleýin taslama başlady.
