2021-жылдын 28-октябрында Кыргыз Республикасынын Каржылоонун комплекстүү улуттук механизмдери (ККУМ) программасынын алкагында социалдык облигацияларды пайдалануу мүмкүнчүлүктөрү боюнча изилдөөнүн бет ачары жана талкуусу өтүп жатат. Бул механизм өкмөткө долбоорлор чындап эле натыйжа болгондо каржылоого мүмкүндүк берет – антпесе, тобокелдиктерди инвесторлор өздөрү тартат.

Тегерек столго министрлердин кабинетинин, министрликтердин, ведомстволордун, өнүктүрүү боюнча өнөктөштөрдүн жана бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү чогулуп, ишке орношуу мүмкүнчүлүктөрүн жана жаштардын көндүмдөрүн өнүктүрүүгө басым жасоо менен социалдык байланыштарды колдонууну талкуулашууда. Дал ушул багытта эл аралык тажрыйбаны жана Кыргыз Республикасындагы социалдык таасирлүү облигациялардын келечектүү багыттарын камтыган изилдөө даярдалган.

«Кыргызстандын өкмөтү социалдык байланыш механизмин колдонсо, мурда макулдашылган социалдык максаттар ишке ашканда гана каражат жумшайт. Инвесторлор алгачкы чыгымдарды көтөрүшөт жана каалаган натыйжага алар жеткенде гана өкмөттөн акча алышат», - деди БУУӨПтүн туруктуу өкүлү Луиз Чемберлен.

Кыргызстан эмгек рыногун жана иш менен камсыз кылууну өнүктүрүү багыттарына кызыкдар болгондуктан, социалдык облигацияларда инвесторлорго төлөмдөр жыйынтыкка негизделген бир катар өлчөнгөн көрсөткүчтөрдү колдонушат. Мисалы, бул окутуу, кызматкерлердин санын көбөйтүү, же тескерисинче, өлкөдө же белгилүү бир аймакта жумушсуздардын санын кыскартуу.

Кыргызстанда социалдык таасир берүүчү облигацияларды колдонуу боюнча отчет эл аралык тажрыйбаны изилдөөгө жана Кыргыз Республикасынын өкмөтүнүн, эл аралык коомчулуктун жана потенциалдуу өнөктөштөрдүн негизги кызыкдар тараптары менен болгон маектерге негизделген. Документтин автору, көз карандысыз изилдөөчү Гейл Херли бул механизмдин бир катар артыкчылыктары бар экенин белгилейт.

«Өкмөттөр жана донорлор үчүн бул мамлекеттик акчанын өлчөнгөн, оң таасири бар долбоорлорго жумшалышын камсыздоого жол ачып, каржылык жана операциялык тобокелдиктерди азайтат. Инвесторлор жана кызмат көрсөтүүчүлөр үчүн бул максаттуу инвестициялык мүмкүнчүлүктөрдү жана кирешелерди сунуштайт, натыйжалуулук гана өлчөнгөн бул долбоорлорду ишке ашырууда көбүрөөк ийкемдүүлүк камсыз болот", - деп белгилейт Херли.

Документте Кыргызстандын социалдык көрсөткүчтөр боюнча милдеттенмеге даярдыгы каралат. Мисалы, белгилүү бир коомчулуктун же региондор үчүн көндүмдөрдү өнүктүрүү жана жумушка орношуу мүмкүнчүлүктөрү сыяктуу өлчөнүүчү натыйжалар белгилениши мүмкүн, аларды да акылга сыярлык убакыттын ичинде ченесе болот. Өлкө ошондой эле натыйжаларды эффективдүү жана сарамжалдуу өлчөй алат.

Кошумчалай кетсек, Кыргызстанда Көндүмдөрдү өнүктүрүү фонду бул механизмге окшош долбоорду ийгиликтүү ишке ашырган. Жаштарды өнүктүрүү институту, Жаш ишкерлер ассоциациясы, Эмгек жана ишке орноштуруу комитети, Көндүмдөрдү өнүктүрүү фонду жана Мамлекеттик-жеке өнөктөштүк борборлору социалдык облигация схемасын ишке ашырууда негизги өнөктөш болуу үчүн чоң потенциалга ээ. Аларда керектүү көндүмдөр жана тажрыйба бар, бул өз кезегинде өз убагында өлчөнгөн оң натыйжаларга алып келет, – деп изилдөөдө жазылган.

Ошол эле учурда, эмне үчүн бул конкреттүү модель салттуу гранттык моделге караганда артыкчылыктуу болушу мүмкүн деген суроо дагы эле изилденип жатат. Кошумчалай кетсек, COVID-19 пандемиясынан улам алсызданган экономикалык абал да инвесторлор үчүн белгисиздикти жаратып келет.

«Талдоо көрсөткөндөй, социалдык облигацияларды ишке ашыруудагы негизги тоскоолдуктар мыйзам чыгаруу жагына байланыштуу болушу күмөн, анткени алар мамлекеттик сатып алуулар, инвестициялар жана мамлекеттик-жеке өнөктөштүк мыйзамдарында жакшы камтылган, тескерисинче, башка чакырыктарга байланыштуу. Алардын арасында бул моделди билбөө, жеке сектор менен кызматташуунун ордуна донордук жардамга көз карандылык кирет», - деп белгилейт изилдөөнүн автору.

Мындан тышкары, моделди жогорку деңгээлде даярдоо жана ишке ашырууну камсыз кылуу үчүн жергиликтүү адистер дагы деле жетишсиз. Ал эми жеке сектордун мамлекеттик органдарга болгон ишениминин төмөндүгү, инвестициялык долбоорлорду ишке ашырууда мамлекет менен жеке сектордун өнөктөштүгүнүн ийгиликсиз тажрыйбасы, Doing Business тармагындагы алсыз позициялар жана начар суверендүү кредиттик рейтинг инвесторлорду тартууга тоскоолдук болуп калышы мүмкүн.

Ошол эле учурда, изилдөөнү даярдоо учурунда Кыргызстандын ар кайсы министрликтеринин кызматкерлери бул моделге кызыгып, жумушсуздук менен күрөшүү жана жаштар арасында көндүмдөрдү өнүктүрүү үчүн жаңы каржылоо булактарын мобилизациялоо жолдорун изилдөөгө кызыкдар болгондуктарын билдиришкен.

Баалоо документи БУУӨП тарабынан ККУМ программасынын алкагында даярдалган жана Өнүктүрүүнүн узак мөөнөттүү стратегиясын (2018-2040) жана орто мөөнөттүү өнүктүрүү программасын (2021-2026) ишке ашырууну колдоо үчүн жеке секторго өзгөчө көңүл буруу менен кошумча каржылоо булактарын аныктоодо өкмөткө көмөк көрсөтүүгө багытталган.

2020-жылдын ортосунан баштап Кыргызстандын өкмөтү БУУӨП жана ЮНИСЕФ менен биргеликте каржылоонун комплекстүү улуттук механизмдерин (ККУМ) иштеп чыгууга киришти, анын жардамы менен Туруктуу өнүктүрүү максаттарына жетүү үчүн жаңы каржылоо булактарын тарта алат.