Қазақстандағы БҰҰДБ Тұрақты өкілінің ҚЗ Конституциясы мен Бейжің декларациясы және іс-қимыл платформасының 30 жылдығына арналған халықаралық конференцияда сөйлеген сөзі

Құрметті мырзалар мен ханымдар, қадірлі әріптестер,

Қазақстан Республикасының Конституциясының 30 жылдығы мен Бейжің декларациясы және іс-қимыл платформасының 30 жылдығына арналған осы халықаралық конференцияда сөз сөйлеу – мен үшін үлкен мәртебе. Бұл маңызды белес негізгі құқықтардың мәнін және әйелдер мен ерлер арасындағы теңдікке бағытталған соңғы отыз жылдағы жетістіктерді еске салады.

Соңғы үш онжылдықта Қазақстан жұмыспен қамту мүмкіндіктерін кеңейтуде жүйелі түрде алға басты. 2023 жылы елде ақылы бала күтімі бойынша демалыс бір жылдан бір жарым жылға ұзартылып, қамқоршыларға зейнетақы жарналарын субсидиялау енгізілді – бұл әлеуметтік қорғауды күшейтетін маңызды қадамдар. Бұл шаралар әйелдердің еңбек нарығындағы жағдайын нығайтады және қоғамды қолдауда отбасының шешуші рөлін мойындайды.

Сонымен қатар, еңбек әлемі жылдам өзгерістерге ұшырауда. Цифрландыру, автоматтандыру және жасыл экономикаға көшу болашақ үшін қажет болатын дағдылар мен мүмкіндіктерді өзгертуде. Бүгінгі күннің дерлік әрбір жұмысы – ал ертеңнің сөзсіз барлық жұмыстары – салаға қарамастан кем дегенде белгілі бір деңгейде STEM дағдыларын талап етеді.

Бұл мүмкіндіктерді толық пайдалану үшін әлі де әйелдердің ілгерілеуіне кедергі болып отырған факторларды шешуіміз қажет. Солардың бірі – отбасындағы жауапкершіліктердің экономикалық қатысуға әсері. Сондықтан отбасы, әсіресе әйелдер, саясат пен қызметтер арқылы жақсырақ қолдауға ие болғанда, бүкіл қоғам өркендейтінін мойындауымыз маңызды. Бұл мәселе тек Қазақстанға тән емес. Қуаныштысы, халықаралық тәжірибе құнды сабақтар береді. Мысалы, Исландиядағы прогрессивті ата-аналық демалыс саясаты екі ата-анаға да жауапкершілікті тең бөлуге мүмкіндік береді. Икемді жұмыс кестелері мен әкелердің демалыс алуына арналған ынталандырулар бала тууының әйелдердің мансабына теріс әсерін азайтты.

Әйелдердің әлеуетін шектейтін тағы бір фактор – кәсіби бөліну. Қазақстандағы әйелдер, басқа елдердегідей, әлі де негізінен білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік жұмыс сияқты салаларда шоғырланған. Бұлар қоғам үшін маңызды, бірақ әлі де төмен бағаланады және жеткіліксіз ақы төленеді. Ал жоғары табысты салалар – ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен жасыл экономика – ерлердің басымдығымен сипатталады. 2023 жылы жаңартылатын энергия нысандарында жұмыс істейтіндердің тек 15%-ын ғана әйелдер құрады.

Швеция мен Финляндия сияқты Скандинавия елдері кәсіби бөлінуді еңсеру үшін білімге қомақты инвестиция салды. Қыздарды ерте жастан STEM пәндерімен таныстыру, тәлімгерлік бағдарламаларды ұсыну және ғылымдағы әйел үлгілерін дәріптеу арқылы олар STEM салаларында оқитындардың дерлік теңдігін қамтамасыз етті.

Мысалы, Данияда L’Oréal қоры, ЮНЕСКО және Корольдік ғылым академиясы арасындағы әріптестік аясында жыл сайын «Ғылымдағы әйелдер үшін» сыйлығы аясында үздік әйел ғалымдар марапатталады. Мұндай бастамалар тек үздіктерді ынталандырып қана қоймайды, сонымен бірге әйелдердің қоғамдағы дәстүрлі рөлдері туралы түсініктерге сын көзбен қарауға мүмкіндік береді.

БҰҰДБ Қазақстанмен бірге бұл сабақтарды отандық деңгейде жүзеге асыруда. Нақты мысал – «Цифрлық Қызылорда» жобасы. Жергілікті билік органдарымен бірлесіп, біз 160-тан астам кәсіпкерге – олардың басым бөлігі әйелдер – цифрлық дағдыларды меңгеруге, тәлімгерлікке қол жеткізуге және өз тауарлары мен қызметтерін онлайн шығаруға қолдау көрсеттік.

Ауылдық әйелдер үшін цифрлық құралдар ерекше өзгерістер әкеледі. Олар әйелдерге бизнесті жүргізуге, өнімдерін сатуға және нарыққа шығуға мүмкіндік береді, отбасыдан алыстамай-ақ. Осылайша, цифрландыру отбасы рөлдерімен бәсекелеспейді – оларды толықтырады, жаңа мүмкіндіктер аша отырып, қамқорлық пен бірлік дәстүрін сақтайды.

Құрметті әріптестер, бұл мысалдар әйелдерді қолдау кешенді тәсілді талап ететінін еске салады. Алға қарай Қазақстан мына бағыттар бойынша ілгерілеуді жеделдете алады:
• Отбасылық және қауымдастыққа негізделген қолдау қызметтеріне инвестиция салу. Деректер көрсеткендей, күтім қызметтеріне салынған әрбір доллар қосымша жұмыспен қамту тудырады. Маңыздысы, бұл мәселелерді шешу ерте балалық шақтағы даму мақсаттарына (ОДМ 4) және жұмыссыздықты азайтуға (ОДМ 8) тікелей ықпал етеді.
• АКТ, жасыл экономика және цифрлық кәсіпкерлік сияқты болашаққа бағытталған салаларға қолжетімділікті кеңейту. Гендерлік бөлінуді еңсеру арқылы Қазақстан инновация мен инклюзивті өсім үшін пайдаланылмаған әлеуетті аша алады.
• Отбасына қолайлы бизнес тәжірибесін ілгерілету – бірдей еңбекке бірдей жалақы, қауіпсіз еңбек жағдайлары, жыныстық қудалаудың алдын алу және икемді жұмыс тәсілдері. 2009 жылдан бері әлемнің 33 елі әкелік жәрдемақыларды күшейтті. Осы саясатпен қатар жүретін ақпараттық науқандар нормаларды өзгертті, әкелерді демалысты пайдалануға ынталандырып, отбасылық жауапкершілікті әділ бөлуге ықпал етті.

Алға қарай біз жасыл экономиканы, цифрлық экономиканы және күтім экономикасын орнықты, төзімді және тең болашақтың үш тірегі ретінде қарастыруымыз қажет.

Рахмет!