Sjenica, u Zapadnoj Srbiji, okružena je sa četiri zaštićena prirodna dobra. Jedno od njih je  Specijalni rezervat prirode Uvac - dom najveće kolonije beloglavog supa, zaštićene ptice koja se gnezdi na ovim prostorima. Kao stočarski kraj, u kome se najviše uzgajaju ovce, Sjenica je poznata po istoimenom siru, ali i drugim specijalitetima: sudžuku i mantijama, kao i po gostoprimstvu. Jedinstvene prirodne lepote i autentična lokalna kuhinja privlače turiste, pa su se mnogi u ovoj, i dalje nedovoljno nerazvijenoj, opštini okrenuli upravo toj delatnosti kao izvoru prihoda.

Među njima je i preduzetnica Edina Puljić.  Nakon godina rada u zemljama Zapadne Evrope sa porodicom je u Sjenici osnovala etno domaćinstvo.

- Svi naši gosti dobijaju na poklon autentičan suvenir - bio sapun. Da nas se po njemu sete i ponovo nam dođu. Pravim ga od ulja koje ostane nakon pripreme obroka - kaže Edina.

Edinino domaćinstvo jedno je od 500 u sjeničkom kraju, i preko 2000 u Srbiji, koja su deo socijalne franšize udruženja „Bio Idea za održivi razvoj“. Ovo udruženje okuplja uglavnom žene, različitih generacija, sa željom da ih nauči kako da od otpadnog jestivog ulja iz svog domaćinstva prave sapune, kako bi mogle da obezbede sebi dodatni izvor prihoda ili da uštede novac. Za žene u Sjenici je ova mogućnost posebno važna, imajući u vidu visoku stopu rizika od siromaštva, koja iznosi 46,6%. Istovremeno, ove radionice povezuju žene iz različitih etničkih grupa, s obzirom da u ovoj nacionalno-mešovitoj sredini zajedno žive Bošnjaci, Srbi, Albanci, Crnogorci, Turci, Romi i pripadnici/ce drugih nacionalnosti.

Osnivačica udruženja „Bio Idea za održivi razvoj“, Sanida Klarić, kaže da su radionice za izradu bio sapuna namenjene prvenstveno ženama iz teže upošljivih kategorija, kao što su one iz ruralnih područja ili žene iz gradova koje su nakon 45. godine života ostale bez posla.

- Domaćinstva u Srbiji mesečno potroše oko 2.300 tona jestivog ulja, od čega skoro trećina završi u prirodi. Mi smo prepoznali svoju šansu da otpadno jestivo ulje koristimo kao sirovinu za proizvodnju sapuna u radionicama ženskog socijalnog preduzetništva širom Srbije - objašnjava Sanida.

Radionice se održavaju u seoskim domaćinstvima koja se već bave proizvodnjom mlečnih proizvoda, ručnih radova ili zimnice, pa tim delatnostima dodaju i proizvodnju i prodaju bio sapuna. Obuke su besplatne, a jedini uslov za učešće je da korisnice budu solidarne i stečeno znanje prenesu dalje.

Osim što doprinosi ekonomskom osnaživanju žena, proizvodnja bio sapuna čuva i prirodu sjeničkog kraja, smanjujući količinu otpada koja završi na deponijama. Značaj ove inicijative prepoznala je i Opština Sjenica koja je odlučila da podrži njen dalji razvoj i pomogne formiranje zadruge za proizvodnju sapuna.

Bio Idea stigla je i do drugih delova Srbije. Preduzetnica iz Zemuna, Nataša Dokić takođe pravi bio sapune u svom domu. Njen prvenstveni motiv je očuvanje životne sredine.

- Istraživala sam na koji način mogu, pored toga što recikliram staklene flaše, papir i drugo, da doprinesem i pokušam da promenim nešto, makar u svom domaćinstvu. Tada sam otkrila ove radionice za reciklažu ulja. Sapun koji napravim na ovaj način koristim za sve potrebe, kao i svi moji ukućani – ističe Nataša.

Da bi se napravio bio sapun, osim dobre volje, i malo učenja, potrebna je i specijalna posuda. Nju je Bio Idea patentirala uz pomoć partnera  - Instituta za opštu i fizičku hemiju i preduzeća Ekoera. Posuda se sastoji od dva suda napravljena od recikliranih materijala, povezana mrežicom za propust ulja. Kao filter se koristi zeolit koji upija vodu i nečistoće i propušta potpuno prečišćeno ulje. U njega se zatim dodaje natrijum-hidroksid, čime počinje proces saponifikacije. U smesu mogu da se dodaju kafa, kora pomorandže ili suvo bilje, kako bi se obogatila aroma sapuna. Onda samo treba sačekati 24 sata, i sapun je spreman za upotrebu.

Prednost ovih sapuna za kožu je u tome što ne sadrže alergene i  konzervanse. Za prirodu su korisni jer su biorazgradivi te njihova upotreba ne šteti okolini, a njihova proizvodnja ne doprinosi emisijama štetnih gasova. Na primer, od jedne litre otpadnog jestivog ulja može se napraviti 10 sapuna. Time se štedi 3,8 kilograma ugljen-dioksida (CO₂) koji bi nastali industrijskom proizvodnjom. Ilustracije radi, toliko CO₂ emituje nov automobil na relaciji Beograd – Pančevo – Beograd.

- Korisnije je za čoveka i prirodu ako industrijski sapun, u čijoj se proizvodnji i distribuciji koriste naftni derivati, zamenimo prirodnim. U tradiciji je našeg naroda da se ništa ne baca. Vekovima su ljudi sami sebi pravili sapun– zaključuje Sanida Klarić, dok u radionici u Beogradu  pakuje bio-sapune spremne za prodaju.

Ovakvom proizvodnjom sapuna promoviše se cirkularni pristup u vođenju domaćinstva i preduzetničkom poslovanju. Ponovnom upotrebom otpadnog ulja kao sirovine za novi proizvod, smanjuje se otpad i količine iskorišćenog jestivog ulja iz domaćinstava koje bi inače završile u otpadnim vodama ili na deponijama, zagađujući životnu sredinu.   

Pogledajte video priču o ovoj vrednoj inicijativi OVDE.

***

Projekat „Ubrzavanje cirkularne ekonomije“ je izabran za kao jedno od šest najboljih rešenja u okviru „Izazova za upravljanje bio-otpadom“, Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP), Ministarstva zaštite životne sredine i Švedske agencije za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA).  Cilj ovog izazova je bio da pomogne realizaciju inovativnih rešenja za upravljanje otpadom od hrane i kuhinjskim otpadom, kao i zelenim otpadom iz parkova i bašta, kako bi doprineo smanjenju emisija gasova sa efektom staklene bašte (GHG) i zagađenja, kao i razvoju cirkularne ekonomije u Srbiji.