Жергиликтүү жамааттарды тартуу аркылуу айлана-чөйрөнү коргоого көмөк көрсөтүү

2022-ж., 5-August

Кыргыз Республикасы, Жалал-Абад облусу, Сумсар айылы

Кыргызстандын батыш тарабында жайгашкан Сумсар айылына баруу үчүн ашууларды жана дарыяларды, ак карлуу чокуларды, ийри-буйру жолдорду жана жаратылыштын ажайып көрүнүштөрүн басып өтүү керек. Айылдын өзү 1952-жылы 1951-1978-жылдар аралыгында 72 000 тонна коргошун жана 16 000 тонна цинк өндүргөн кен казуу иштеринин алкагында түзүлгөн.

«Айыл жандуу, иш-чараларга жык толгон», ­– дейт айыл тургуну Патима Нарбаева. «Мурда биз көп айлык алып, социалдык жактан коргоого мүмкүнчүлүк алганбыз», – деп эскерди.

Бүгүнкү күндө кайра иштетүүчү ишканалардын калдыктары үч калдык сактоочу жайда сакталып, анын айланасы үйлөр жана айдоо жерлери менен курчалган. Шахталар жана фабрикалар жабылгандан ондогон жылдар өткөндөн кийин, болжол менен 4,5 миллион тонна коргошун-цинк кени айылдын 7000ге жакын жашоочуларынын ден соолугуна коркунуч жаратууда. Кээ бир үйлөр уулуу калдыктар көп топтолгон калдык сактоочу жайлардан 50-60 метр алыс эмес жерде жайгашкан.

«Азыр катуу шамал согуп, калдык сактоочу жайлардын үстүнкү катмарынан оор металлдарды ташып баратканда чаңдын жана түтүндүн булганышынын чыныгы ореолуна айланат. Бул нерселер ден соолугубузга терс таасирин тийгизип жатканы, айылыбызда оорулуулардын көптүгү, өзүбүздү кантип сакташыбызды билбейбиз», – деп жыйынтыктайт Нарбаева айым.

Сумсардын калдык сактоочу жайларына жергиликтүү, райондук бийлик жана айыл тургундары менен мониторинг жүргүзүү

Швециянын айлана-чөйрөнү коргоо Агенттиги менен бирге БУУӨП айлана-чөйрөнү башкаруу программасынын алкагында айылда экологиялык тобокелдикти комплекстүү баалоо жүргүзгөн. Баалоонун жыйынтыгында жергиликтүү калк калдык сактоочу жайга байланыштуу чечим кабыл алуу процессине катышпаганы жана алардын уулуулугунун деңгээли тууралуу маалымат берилбегени аныкталган.

Социалдык-экономикалык баа берүү жана коомчулуктун сурамжылоосу ден соолукка коркунучтарды жана айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин түшүнүүдө кемчиликтерди аныктады, анын ичинде төмөнкүлөр:

  • Тургундардын 78% калдык сактоочу жайларга жана уулуу калдыктарга байланыштуу көйгөйлөр тууралуу толук маалыматка ээ эмес;
  •  Респонденттердин 17% калдыктар тууралуу биле турганын, бирок ал жөндө билими чектелүү экенин айтышкан;
  •  Сурамжылоого катышкандардын 5% уулуу калдыктардын адамдардын ден соолугуна жана айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин, анын ичинде радиациянын деңгээлин билишкенин ырасташты.

Жалал-Абад облусунун Чаткал районуна караштуу Сумсар айылында радиоактивдүү коркунучтун алдын алуу белгиси

ЭЛГЕ МАМИЛЕ

Программа уулуу металлдар жана өнөр жай калдыктары менен байланышкан ден соолук жана экологиялык көйгөйлөрдү чечүү үчүн жергиликтүү өнөктөштөр жана коомчулуктар менен иштешип, жогоруда саналып өткөн кыйынчылыктарга каршы туруу үчүн адамдарга багытталган мамилени колдонот. Бул аракеттердин бир бөлүгү катары БУУӨПтүн программасы кырсыктын коркунучун азайтуу боюнча эксперттеринин коштоосунда текшерүүлөрдү жүргүзүүгө көмөктөштү.

Ошондой эле жашоочуларга уулуу калдыктардын абалы жөнүндө ишенимдүү отчетторду алууга жардам берди, анын ичинде алардын коомчулуктун ден соолугуна жана айлана-чөйрөгө болгон учурдагы таасирин жана тобокелдиктерин баалоо.

Айлана-чөйрөнү башкаруу программасы тарабынан колдоого алынган иш-чаралардын алкагында артыкчылыктуу иш-чаралар аныкталган, анын ичинде: калдыктарды сактоочу жайлардын курамын текшерүү, кыртыштын үлгүлөрүн алуу, Сумсар дарыясынан ичүүчү суунун үлгүлөрүн алуу жана калдык сактоочу жайлардан инфильтрациялык суусун алуу. Мындан тышкары, программанын алкагында айылга 822 500 сомдук буюмдар жана жабдуулар, анын ичинде беткаптар жана коргоочу кийимдер берилди.

«Мониторингге жана коомдук иштерге катышканым мени жана менин үй-бүлөм жашаган жерди коопсуз кылуу үчүн жарандык милдеттенме алууга түрткү болду», – дейт Сумсар айылындагы мектептин мугалими Азамат Алымов.

Айлана-чөйрөнү башкаруу программасынын колдоосу менен БУУӨПтун Кыргызстандагы өкүлчүлүгү Сумсар айылында жамааттар жана жергиликтүү кызыкдар тараптар үчүн тренингдерди өткөрүп жатат

«Коргоочу шаймандарга, өзгөчө уулуу калдыктар сакталган жайлардын жанында жашаган же алардын айланасындагы жерлерди иштеткен тургундардын муктаждыгы бар болчу. Учурда бул техниканы талаада иштеген балдар, дыйкандар колдонуп жатышат», – дейт Сумсар айыл өкмөтүнүн мурунку башчысы Айтыкул Рысбеков.

БУУӨПтүн Кыргызстандагы өкүлчүлүгү Сумсар айыл өкмөтүнүн кызматкерлерине жана коомдук байкоочуларга коргоочу шаймандарды тартуулоодо

Курчап турган чөйрөнү башкаруу программасы адам укуктарын жакшыртууну жана айлана-чөйрөнү коргоону колдоо боюнча өзүнүн миссиясынын бир бөлүгү катары жашоочуларды жамааттык билим берүүгө жана мониторингге тартууга умтулат.

Программа жергиликтүү жамааттарды калдык сактоочу жайларды башкарууга жигердүү катышууга мүмкүнчүлүк берет жана жергиликтүү, аймактык жана борбордук бийлик органдарына ишенимди бекемдейт.

Көбүрөөк маалымат: 

Курчап турган чөйрөнү башкаруу программасы

Айлана-чөйрөнү башкаруу программасы Швециянын айлана-чөйрөнү коргоо агенттиги менен БУУӨПтүн ортосундагы кызматташтык. Бул программа жаратылыш ресурстарына бай өлкөлөргө айлана-чөйрөнү коргоо жана адам укуктары маселелерин тоо кен тармагын башкарууга интеграциялоо үчүн колдоо көрсөтөт.

Программа төмөнкү өлкөлөрдү камтыйт: Аргентина, Колумбия, Эквадор, Кения, Кыргызстан, Либерия, Монголия, Намибия, Перу жана Замбия.

Курчап турган чөйрөнү башкаруу программасы Швециянын эл аралык кызматташтык боюнча агенттиги менен каржыланат.

Эл.почта: CONTACT.EGP@UNDP.ORG

ШИЛТЕМЕ: WWW.ENVIRONMENTALGOVERNANCEPROGRAMME.ORG