Ukratko:

Program izgradnje kapaciteta za demilitarizaciju i bezbjedno skladištenje malokalibarskog i lakog naoružanja (konvencionalna municija) za Crnu Goru, sa skraćenim nazivom MONDEM program, uspješno se bavio najznačajnijim bezbjedonosnim prioritetima Crne Gore u periodu od 2007. do 2018. godine, a snažno je afirmisao partnerstvo Vlade Crne Gore, UNDP i OEBS-a.

Ovaj partnerski program u velikoj je mjeri uklonio rizike za stanovništvo i životnu sredinu u Crnoj Gori koji su predstavljale zalihe oružja i konvencionalne municije.

Ciljevi:

Izgradnja bezbjedne budućnosti za Crnu Goru, kroz četiri programske komponente:

• Bezbjednost ljudi – putem smanjenja rizika za građane i lokalne zajednice koji nastaju zbog neodgovarajuće infrastrukture za skladištenje municije i eksploziva, u kombinaciji sa propadanjem same municije.
• Politika suzbijanja širenja naoružanja, koja se manifestuje poboljšanom fizičkom bezbjednošću, i obimom zaliha oružja i municije.
• Smanjenje zagađenja životne sredine putem uništavanja opasnog hemijskog otpada, uništenja konvencionalne municije na način koji ne šteti životnoj sredini i reciklažom sistema teškog naoružanja u komercijalne materijale.
• Nacionalna strategija Crne Gore za kontrolu malokalibarskog i lakog naoružanja koja je donesena uz podršku OEBS-a i UNDP/SEESAC-a sa ciljem da uključi i Akcioni  plan za period 2013 – 2018. godine, koji je ažuriran ovaj put za period 2019 – 2025. godine i koji u potpunosti uključuje Mapu puta za Zapadni Balkan za malokalibarsko i lako naoružanje koja je usvojena u okviru Berlinskog procesa.

Aktivnosti:

1. Uništavanje i recikliranje sistema teškog naoružanja:

60 borbenih tenkova i 965 različitih komada terenske artiljerije, bacača raketa, itd. istopljeni su kao staro gvožđe. Ova komponenta MONDEM programa počela je 2007. godine i završena je u maju  2009. godine. Prihode dobijene iz reciklaže starog metala (otprilike 1 milion USD) Vlada Crne Gore opredijelila je za finansiranje drugih komponenti programa MONDEM.

Topljenje tenkova i komada teške artiljerije iz jugoslovenskog doba poslalo je snažnu poruku da je Crna Gora prihvatila novo doba mira i stabilnosti.

2. Odlaganje toksičnih i opasnih materija:

55,08 tona kisjeline, 47,23 tona raketnog goriva TG-02 i 25,84 tona napalm praha bezbjedno su odloženi u novembru 2008. godine u specijalizovanom postrojenju u Švedskoj, u skladu sa bezbjednosnim i ekološkim standardima EU.

Većina toksičnih opasnih materija bila je ranije skladištena na obalama Boko-kotorskog zaliva – jednog od najljepših zaliva u Evropi.

3. Osavremenjivanje upravljanja i bezbjednosti zaliha naoružanja

3.1 Osavremenjivanje cjelokupne infrastrukture i perimetra Skladišta municije “Taraš”, u skladu sa međunarodno prihvaćenim standardima za bezbjedno upravljanje zalihama, uspješno je završeno u maju 2011. godine.

3.2 Osavremenjivanje tri magacina i izgradnja ograde u Skladištu municije “Brezovik” u skladu sa međunarodno prihvaćenim standardima uspješno je završena 2013, odnosno u decembru 2018. godine.

Sistem video nadzora u skladištu “Taraš” i unutrašnjost rekonstruisanog magacina “Brezovik”.

4. Demilitarizacija lakog i malokalibarskog naoružanja (konvencionalna municija)

Ukupno 1.806 tona viška municije bezbjedno je i sigurno uništeno u fabrici ‘Poliex’ u Beranama i fabrici ‘Tara’ u Mojkovcu u periodu od 2010. do decembra 2018. godine.

Metod neutralizacije je bilo rasklapanje sve municije koja je uništena u okviru programa MONDEM.

Rezultati:

3,300 tona teškog naoružanja uništeno i 128 tona toksičnih materija je bezbjedno odloženo, jedno skladište municije je u potpunosti rekonstruisano i jedno djelimično, a svi su magacini i bezbjedonosne ograde izgrađeni, 1806 tona viška zastarjele municije je demilitarizovano.

Rezultati ovog programa nesumnjivo su doveli do velike promjene u radu na postizanju bezbjednije i sigurnije Crne Gore. Uz to, MONDEM nastavlja da bude model uspješne saradnje koji se upotrebljava i u drugim zemljama regiona. Prikazan je u Vodiču dobrih praksi za međunaordnu koordinaciju i saradnju sa ciljem podrške državi domaćinu koji je izdao OEBS, te u globalnoj publikaciji UNDP kao priča o uspjehu. 

Dodatne informacije:

MONDEM u regionalnom magazinu uspješnih priča UNDP

OSCE

Mondem vebsajt